هنری ریشه‌دار که سهمی در زندگی ایرانیان معاصر ندارد

به گزارش ایرنا، یونانیان باستان معتقد بودند جهان از چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش تشکیل می‌شود و ابوعلی‌سینا نیز در کتاب قانون معتقد است جسم انسان از آب و خاک و روحش از باد و آتش ساخته شده؛ البته به همراه روح خالق هستی که روز ازل در وجود ما دمید.

می‌شود گفت خلقت انسان مثالی از خلقت جهان است و یا انسان جهانی در درون خود دارد و از همین روست که حافظ معتقد است وقتی آسمان نتوانست بار امانت را به دوش بکشد، قرعه کار را به نام انسان زدند.

سفالگری را نیز می‌شود نمادی از خلقت انسان در نظر گرفت. خمیرمایه سفال مانند آدم از آب و خاک سرشته می‌شود؛ باد آن را می‌خشکاند و آتش آن را می‌پزد تا مانند انسان جسمش از گِل باشد و روحش از باد و آتش به علاوه‌ قسمتی از روح خالقش.

نقش و نگاری که با ظرافت بر روی سفال‌ها نقش بسته نشان از ذوق و ظرافت خالقش دارد. درست همانطور که با دقت در ظرافت‌های وجود انسان ناخودآگاه خالقش را می‌ستاییم؛ بنابراین، سفال فقط یک شی نیست. انسانی است که انسان خلق کرده است.

امروز جایگاه سفال، مانند باقی صنایع دستی، حتی در استان سمنان که یکی از استان‌های صاحب‌سخن در این هنر است و هنرمندان زیادی در خود پرورانده، آنطور که باید و شاید ارج نهاده نمی‌شود. گویی نی معروف مولانا باشد که از اصل خود دور افتاده است و حکایتش، شکایت از این جدایی‌هاست. ظروف آرکوپال و سرامیک خارجی جایگزین سفال بومی شده و سفالگران نیز دغدغه معیشت را با تمام وجود حس می‌کنند. انگار باید یک تنه کمر همت به زنده نگهداری این هنر و صنعت کهن ببندند.

استقبال کمی که در دوران کرونا کمتر شد

یک استاد سفالگری سمنانی در گفت و گو با ایرنا ابراز داشت: وضعیت معیشتی مردم در دوران کرونا ضعیف‌تر شد و قدرت خرید آنان کاهش یافت و همین موضوع سبب شد کمتر از گذشته به دنبال خرید سفال به عنوان کالای غیراساسی باشند؛ به این ترتیب، فروش و درآمد ما هم با کاهش مواجه شد.

ماشاالله عمید با اشاره به اینکه قبل از کرونا هم استقبال از سفال زیاد نبود ادامه داد: البته بالارفتن قیمت ارز و در نتیجه گران شدن اجناس خارجی باعث شد استقبال از تولیدات کارگاه ما کمی افزایش یابد، اما وقتی قدرت خرید مردم به مقدار زیادی کم شود، نمی‌توانند به سمت خرید سفال بروند، حتی اگر به قیمت مناسب باشد.

وی افزود: در مجموع از وقتی که صنایع دستی به میراث فرهنگی پیوست، حمایت‌هایی که از سفالگران انجام می‌شد کاهش یافت. به طور مثال در گذشته هر سال سه بار نمایشگاه برگزار می‌شد و غرفه و رفت و آمد و اسکان برای ما رایگان بود، اما اکنون هزینه تمام این موارد به عهده خود ماست و از نظر اقتصادی به صرفه نیست.

سفال به عنوان کالای ضروری وارد زندگی مردم نشده است

عمید گفت: یکی از مسائل مهم این است که مردم، سفال را به عنوان یک کالای مصرفی در منزل خود نمی‌شناسند و به جای استفاده از سفال به عنوان ظروف خانه، از اجناس خارجی استفاده می‌کنند که همین موضوع به سفالگران بومی ضربه وارد می‌کند. در حالی که سفال اصالت و زیبایی خاص خود را دارد و می‌تواند جایگزین خوبی برای آرکوپال و یا اجناس اینچنین باشد. بنابر این لازم است فرهنگ سازی در این زمینه انجام شود.

این استاد سفالگری سمنان بیان کرد: هرکدام از سفالگران سمنان سبک و سیاق ویژه خود را دارند و به سفال بیشتر نگاه هنری دارند تا صنعتی، و تولید انبوه ندارند.  

وی گفت: در گذشته بارها درخصوص این مشکلات صحبت شد اما هیچ فایده‌ای نداشت. گویا منافع و شغل ما برای کسی اهمیتی ندارد.

کارآفرینی سفالگری زیر فشار قیمت‌های بالا

دغدغه سفالگران محدود به این مقدار نشده و حتی برخی سفالگران کارآفرین دغدغه نیروهای کار خود را دارند.

یکی دیگر از استادان سفالگری استان سمنان در گفت و گو با ایرنا گفت: سفالگری در گذشته یک شغل و راه امرار معاش بود اما اکنون برخی به عنوان هنر و برخی به عنوان شغل به آن نگاه می‌کنند.

علی شعبانی ادامه داد: من به همراه همسر و دخترم در کارگاه سفال مشغول فعالیت هستیم و برای حدود ۸۰ نفر ایجا اشتغال کرده‌ایم به این صورت که سفال‌های تولیدی بعد از پخت، به منزل این افراد فرستاده می‌شود و عملیات رنگ‌گذاری بر روی سفال را این افراد انجام می‌دهند.

وی افزود: شیوع ویروس کرونا  باعث کم شدن قدرت خرید مردم و درنتیجه کم شدن فروش کالاهایی مثل سفال و یا سایر صنایع دستی شد و این موضوع می‌تواند معیشت خانواده ما و تمام افرادی که به واسطه کارگاه ما کسب درآمد می‌کنند تحت تاثیر قرار بگیرد.

شعبانی گفت: این که قیمت مواد اولیه کار سفالگری در یک زمان کوتاه چندبرابر شد و همچنان روز به روز در حال افزایش است، باعث می‌شود قیمت محصولات افزایش یابد و مخاطب‌هایی که در حالت عادی قدرت خرید نداشتند، با این شرایط حتی فکر خرید هم به سرشان نمی‌زند.

وی ادامه داد: قیمت مواد اولیه به قدری بالا رفته که اگر موادی که در یک سال گذشته مصرف شده  است را نگهداری می‌کردیم و اکنون به صورت خام به فروش می‌رساندیم سود بیشتری نسبت به فروش سفال می‌بردیم. این موضوع می‌تواند ضربت جبران ناپذیری به سفالگری و کارآفرینی در این حوزه وارد ‌کند.

شعبانی بیان کرد: قبل از شیوع کرونا ما محصولات خود را به برخی از کشورهای همسایه صادر می‌کردیم اما به دلیل تحریم‌های ظالمانه، ناچار به دریافت مبلغ خرید از طریق واسطه بودیم که سود ما در این روش بسیار کمتر از چیزی شد که باید باشد.

این استاد سفالگر سمنان در پایان گفت: اگر به همین منوال ادامه یابد، پرونده سفال، سرامیک و همه صنایع دستی در کشور بسته می‌شود و این میراث باارزش به فراموشی سپرده می‌شود.

صنایع دستی انتخاب اول و دوم مردم نیست

سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان در گفت و گو با ایرنا ابراز داشت: امروز صنایع دستی انتخاب اول و دوم مردم نیست و این موضوع نیازمند فرهنگ سازی و همکاری تمامی دستگاه‌ها و رسانه‌ها است.

علی اکبر زارعی گفت: معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان، طی نامه‌ای از استانداری استفاده تمام دستگاه‌های اجرایی از صنایع دستی را به عنوان هدیه و تزئینات درخواست کرد، زیرا در صورتی که ادارات و دستگاه‌های اجرایی از صنایع دستی استفاده کنند، به مرور این محصولات دیده می‌شوند و این فرهنگ سازی انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه فرهنگ سازی کاری زمان‌بر و هزینه‌بر است افزود: لازم است استفاده از محصولات صنایع دستی حتی مصوبه دولت باشد و این تصمیم در سطح کلان گرفته شود که به مرور زمان فرهنگ استفاده از صنایع دستی، به طور مثال ظروف سفالی بومی به جای ظروف و محصولات خارجی بین مردم جابیفتد.

نمایشگاه به رونق و اقتصادی صنایع دستی کمک می‌کند

سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان ادامه داد: مکان نمایشگاه‌ها به بخش خصوصی واگذار شده و به همین دلیل هزینه غرفه‌ها از متقاضیان دریافت می‌شود اما هزینه دریافت شده درصدی از هزینه کل است  اما برای این مقدار هزینه هم باید فکری شود چرا که همین مقدار نیز برای هنرمندان و صنعتگران این رشته سنگین است.

زارعی با اشاره به اینکه نمایشگاه ملی صنایع  دستی به صورت مجازی برگزار می‌شود گفت: شرکت در این نمایشگاه رایگان است و متقاضیان می‌توانند با شرکت در این نمایشگاه محصولات خود را در سطح ملی به فروش برسانند.

وی افزود: معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با شرکت ملی پست تفاهم نامه‌ای در خصوص تخفیف ویژه برای پست محصولات صنایع دستی موجود در این نمایشگاه امضا کرده است.

سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان بیان کرد: برخی معتقدند شرکت در این نمایشگاه باعث فروش محصولاتشان نمی‌شود اما واقعیت این است که حداقل شناخته می‌شوند و به مرور مشتری جذب می‌کنند.

زارعی با بیان اینکه ایران از نظر تنوع صنایع دستی رتبه سوم دنیا را دارد گفت: واقعیت این است که صنایع دستی در ایران مظلوم واقع شده است. اگر توجهی که به برخی کالاهای وارداتی می‌شود به صنایع دستی بشود، این محصولات می‌تواند درآمدی بالا برای کشور و مردم داشته باشد و حتی جایگزین صادرات نفت شود.

سرپرست معاونت صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان بیان کرد: اگر به بازاریابی و فروش و صادرات صنایع دستی توجه شود، به ویژه در استان سمنان هر خانه می‌تواند یک کارگاه صنایع دستی شود و در شرایط اقتصاد مقاومتی این محصولات می‌توانند راهی برای ارتقا اقتصاد کشور باشند.

شنیده ایم که «آب در کوزه و ما تشنه‌لبان می‌گردیم.» صنایع دستی هنر فاخر و ریشه‌دار ایرانی است، اما مهجور و بلااستفاده مانده است و ما با غفلت گرد جهان به دنبال هنر و رونق کار هنری می‌گردیم. به این ترتیب اندک افرادی که برای زنده نگهداری این صنایع تلاش می‌کنند، دلسرد شده و این امکان وجود دارد که نسل آینده رنگی از این همه نقش بر سفال نبینند. لازم است تدابیر محکم‌تر و قوی‌تری برای جا انداختن فرهنگ لذت از داشته‌های کهن خودمان بین مردم اندیشیده شود و دغدغه اقتصادی و معیشتی فعالان این عرصه تا حدی تسکین یابد.