راه پر فراز و نشیب مَله بافی خوسف

به گزارش ایرنا آوازه «مله بافی» خوسف به خاطر پنبه قهوه‌ای رنگی است که در میان مردم به مَله شهرت یافته و قدمت بافت آن به حدود ۵۰۰ سال پیش بر می‌گردد. این پنبه نزد گذشتگان به خاطر رنگ قهوه‌ای و خاکی آن مقدس شمرده شده و از آن برای تهیه جانماز، سجاده، قدیفه، پرده مساجد و چارقد استفاده می‌کردند.

این هنر که نفس‌های آن در سال‌های اخیر به شمارش افتاده بود، به همت مسوولان و مردم احیا شد و دوباره در مدار تولید قرار گرفت.  

خوسف مرداد سال گذشته در شورای راهبری تعیین شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی، به عنوان شهر ملی پارچه سنتی «مَله» معرفی و نخستین شرکت تعاونی تخصصی صنایع دستی مله با عنوان شرکت تعاونی تولیدی صنایع دستی ریس مله خوسف نیز راه‌اندازی شد.

مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف گفت: بعد از ۲۵ سال خشکسالی و کشت بسیار محدود پنبه مله، از چهار سال پیش رونق کشت این محصول در دستور کار قرار گرفت و با تامین پنبه دانه از کشاورزان قدیمی و بعد از ۲ سال، توانستیم در سال گذشته مقدار قابل توجهی وش پنبه مله را برداشت کنیم که این مقدار در سال جاری حدود ۶ برابر شده است.

علی صالحی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: امسال در بیش از هفت منطقه مختلف شهرستان خوسف با اقلیم‌ها و خاک‌های متفاوت پنبه مله از طرف میراث فرهنگی خوسف و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی کشت شده تا کیفیت رنگ‌دهی و محصول‌دهی این پنبه خاص مورد بررسی قرار گیرد.

وی با تاکید بر جلوگیری از خام‌فروشی محصول پنبه و پارچه مله طبق تاکید رهبر معظم انقلاب اسلامی و تلاش برای تولید داخل گفت: باید به نحوی برنامه‌ریزی شود تا سرنوشت پنبه مله به بسیاری از محصولات راهبردی استان که اکنون درگیر خام‌فروشی هستند، تبدیل نشود و معضلاتی که امروز خراسان جنوبی به واسطه دلالی از آن آسیب می‌بیند گریبانگیر این دُر گرانبهای خوسف نیز نشود.

مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف گفت: متاسفانه چند ماه بعد از ملی شدن شهر خوسف، درگیر کرونا و تعطیلی دوره‌های آموزشی، سفرهای گردشگران، بازارچه‌های صنایع دستی و نمایشگاه‌های مختلف شدیم که این موضوع سبب شد فرصت توسعه و تبلیغات هنر منحصر به فرد مله از هنرمندان شهرستان گرفته شود.

وی افزود: با این وجود فعالیت‌ها برای توسعه زیرساخت‌های مله بافی خوسف ادامه دارد و علاوه بر افزایش سطح زیرکشت، دوره آموزشی رایگان پارچه بافی، مله بافی و نخ ریسی با همکاری آموزش فنی و حرفه‌ای و دفتر امور بانوان فرمانداری، مهر ماه امسال با حضور ۳۰ نفر از بانوان برگزار شد که در پی شیوع کرونا با تعطیلی‌های مداوم مواجه است.

وی از پرداخت ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون ریال تسهیلات کم‌بهره برای توسعه پارچه بافی و مله بافی به هنرمندان شهرستان خوسف خبر داد و گفت: تلاش می‌کنیم صفر تا صد هنر پارچه بافی مله در این منطقه انجام شود اما با همه سخت‌گیری‌ها نمی‌شود برای مثال گمرک جلوی خروج محصول را گرفت و این هم به همت همه جانبه مسوولان و دلسوزی و پشتکار مردم بر می‌گردد.

صالحی اظهار داشت: حدود ۱۶ ماه از ثبت خوسف به عنوان شهر ملی پارچه بافی سنتی مله می‌گذرد ولی در شهرستان خوسف کارشناس تخصصی صنایع دستی وجود ندارد و اعتباری برای توسعه این هنر صنعت وارد منطقه نشده و تمامی فعالیت‌های فعلی با راهنمایی میراث فرهنگی خوسف و خودیاری مردم شکل گرفته است.

وی به نقش گردشگران در درآمدزایی هنرمندان اشاره کرد و گفت: خرید محصول از سوی گردشگران نه تنها به افزایش درآمد مله بافان شهرستان کمک می‌کند بلکه سوغاتی‌های چمدانی، تبلیغات مثبت برای معرفی نشان و برند مله بافی در بازارهای داخل و خارج است.

مسوول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف افزود: برای معرفی این هنر صنعت تاکنون چند گزارش خبری و مستند از سوی شبکه‌های استانی و سراسری پخش شده که بازخوردهای زیادی از استان‌های مختلف داشته‌ایم.

محصول پنبه به هنرمندان شهرستان تحویل می‌شود

یکی از پنبه کاران شهرستان خوسف هم گفت: اولین بار در خوسف شاهدیم که محصول اولیه پنبه پس از برداشت فقط به هنرمندان شهرستان یا افراد دارای مجوز از میراث فرهنگی تحویل می‌شود. 

فاطمه جعفری اضافه کرد: این کار از خام‌فروشی و خروج محصول با ارزش پنبه مله جلوگیری می‌کند و باعث دلگرمی تولیدکنندگان است.

وقتی سراغ هنرمندان خوسفی رفتیم و پای صحبت هنرمندان مله باف و قدیمی‌ترها نشستیم، گفتند: جداکردن قوزک، حلاجی، بالشت زنی و نخ ریسی دستی، چله‌کشی و بافت پارچه که همه آنها با ابزار سنتی و دستی انجام می‌شود باعث شده روند تولید این محصول به کندی انجام شود و محصول نهایی قیمت بالایی داشته باشد.

زهرا رمضانی با اشاره به الیاف کوتاه پنبه مله که روند صنعتی شدن این پنبه را غیرممکن کرده است، گفت: یکی از سختی‌های کار این است که هنرمند باید در کنار پارچه بافی، هنر بالشت زنی، نخ ریسی و رنگرزی را نیز همزمان آموزش دیده باشد تا بتواند یک دار مله را برپا و تولید را آغاز کند.

وی بیان کرد: برای تولید ۱۰ متر پارچه مله حداقل بازه زمانی یک ماه از حلاجی تا بالشت زنی و نخ ریسی زمان می‌برد، فقط گرد و خاک و پرزهایی که هنرمند از بالشت زنی و نخ ریسی وارد ریه خود می‌کند گاهی تا چند روز درگیر عوارض ناشی از آن است.

مریم ولی‌زاده از هنرمندان رودوزی‌های سنتی شهرستان خوسف از طرح‌های جدید و بازارپسند طبق ذائقه مردم خبر داد و گفت: از پارچه مله محصولات متنوعی در حال تولید است که کیف، رومیزی، کوسن و تابلو از جمله این محصولات است.

وی افزود: در آینده نزدیک از محصول منحصر به فرد رونمایی می‌شود که بر پایه نمادهای خوسف و دوخت‌های خاص و ابداعی منطقه، بر روی مله شکل گرفته است.

پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم با تاکید بر حساس بودن پنبه دانه مله گفت: مسیر کاشت تا برداشت پنبه مله طولانی و بسیار حساس بوده و به مراقبت نیاز دارد که با وجود ویژگی‌های منحصر به فرد این گیاه از جمله تحمل به شوری و خشکی، به سرما حساس است.

آزیتا نخعی افزود: امسال یکی از کشاورزان خوسف به دلیل رعایت نکردن زمان مناسب کاشت (کاشت با ۲ هفته تاخیر)، بعد از ۶ ماه تلاش با بروز سرمای زودهنگام در شهریور ماه کل محصول را از دست داده و متضرر شده است.

شهر ملی خوسف نیازمند توجه بیشتر است

فرماندار خوسف هم از تعیین المان شهر ملی «مله بافی» و نامگذاری یک خیابان به نام این هنر صنعت خوسف خبر داد و گفت: تشکیل دبیرخانه مله در این شهرستان می‌تواند بخش زیادی از مشکلات موجود را برطرف کند که نیازمند برنامه‌ریزی، اختصاص اعتبار و نیروی انسانی از سوی سازمان میراث فرهنگی برای این شهر ملی صنایع دستی است.

محمدعلی آخوندی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در حال حاضر ۱۰ تن پنبه در سطح هفت هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان خوسف برداشت می‌شود که امیدواریم با توسعه کشت طی سال‌های آتی میزان سطح زیر کشت افزایش چشمگیری داشته باشد.

وی تصریح کرد: مسوولان شهرستانی با تمام توان در تلاشند ولی برخی کمبودها از جمله اعتبارات و نیروی انسانی در ادارات، مدیران را با چالش روبه‌رو کرده است.

فرماندار خوسف پنبه مله را یکی از محصولات استراتژیک شهرستان خوسف و حتی استان خراسان جنوبی دانست که توسعه و ترویج کشت آن یکی از برنامه‌های کوتاه مدت و بلند مدت در خوسف است.

وی ثبت ملی خوسف به عنوان شهر مله بافی را قدم اولیه عنوان و تاکید کرد: افزایش سطح زیرکشت، معرفی این محصول، فرآوری، توسعه صنعت پارچه بافی و ایجاد زمینه صادرات از دیگر برنامه‌های در دست اقدام است که امیدواریم مسوولان استانی بخصوص اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به آن توجه بیشتری کنند.

آخوندی ادامه داد: بازاریابی و معرفی محصول بر پایه فضاهای مجازی و شبکه‌های اینترنتی حلقه مفقوده فروش محصولات کشاورزی وتولیدی در استان است که لازم است در این زمینه آموزش‌های بیشتری در روستاها انجام شود.

وی با اشاره به تقدس و اهمیت این پنبه بین مردم شهرستان خوسف خاطرنشان کرد: احیای هنر پارچه بافی با استفاده از این پنبه اهمیت ویژه‌ای دارد که خوشبختانه از سوی مردم این شهرستان مورد استقبال ویژه قررار گرفته است.

معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی نیز از توسعه کارگاه‌های بافت منسوج مَله در این استان خبر داد و گفت: به دلیل استقبال خوبی که از این رشته در خوسف صورت گرفته، شرکت تعاونی هنر «مله بافی» در این شهر تشکیل شده است.

حسین عباس‌زاده اظهار داشت: در حال حاضر ۸۰ هنرمند در زمینه تولید محصولات مله در استان خراسان جنوبی فعالیت می‌کنند.

وی با اشاره به اجرایی شدن بخش زیادی از اقدامات موثر در زمینه احیای رشته هنری «مله بافی» گفت: درخصوص تامین پنبه مرغوب همکاری‌های خوبی با مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان صورت گرفته است و آموزش فرایند نخ ریسی برای هنرمندانی که متقاضی یادگیری این رشته هستند نیز برگزار می‌شود.

مله بافی در آغاز راه جدید است که با حمایت و برنامه‌ریزی می‌توان از این طریق برای خیلی از خانوارها اشتغال و درآمد ایجاد کرد.

مرکز شهرستان خوسف در ۳۶ کیلومتری بیرجند است.