استفاده از ظرفیت‌های مشترک برای توسعه گردشگری دینی

به گزارش گروه فرهنگی ایرنا از معاونت گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ولی تیموری چهارشنبه شب در دیدار با حجت الاسلام والمسلمین حسینی کوهساری معاون بین‌الملل و ارتباطات حوزه‌های علمیه کشور به منظور برقراری ارتباطات و تعامل دو سویه در حوزه گردشگری دینی و همچنین تببین نقشه راه گردشگری دینی دیدار و گفتگو کرد.

در این نشست معاون گردشگری پس از تشریح و تبیین پروژه‌های کلان در دست اقدام و نیز توضیح درباره روند فعالیت‌ها، با تاکید بر لزوم توسعه محصول در گردشگری دینی و تدوین دقیق نقشه راه و سند گردشگری در این حوزه، از به کارگیری ظرفیت تحقیقات و پژوهش‌های حوزه‌های علمیه و امکان تبادل تجربیات و مشاوره‌های تخصصی و فنی استقبال کرد.
همچنین طبق توافق طرفین تصمیم بر آن شد تا کارگروه مشترک گردشگری دینی با همکاری معاونت گردشگری کشور و حوزه‌های علمیه تشکیل شود.
در این دیدار که زاهد شفیعی، مدیرکل دفتر مطالعات و آموزش گردشگری نیز حضور داشت؛ در خصوص مسائل دیگر این حوزه مانند درسنامه گردشگری دینی، کتاب توانمندسازی راهنمایان در حوزه گردشگری دینی و دانشنامه سوالات دینی گردشگران خارجی نیز تبادل نظر شد.

گردشگری دینی در یک نگاه

سفر امری است که افراد را با فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف آشنا کرده و آن‌ها را علی‌رغم وجود تفاوت‌ها و اختلاف‌ها، به‌ یکدیگر پیوند می‌دهد. گردشگری دینی و مذهبی از قرن‌ها پیش در سراسر دنیا وجود داشته و قدمت آن به قدمت فرهنگ دینی تمامی ادیان است. در کل گردشگری دینی به سفرهایی اطلاق می‌شود که اصلی‌ترین هدف آن‌ها تجربه‌ی مذهبی باشد. ممکن است گردشگران مذهبی بارها به مکانی مذهبی بروند و یک بار رفتن به آن مکان، آن‌ها را از سفرهای مکرر باز نمی‌دارد.

در اول باید به این نکته اشاره کرد که «گردشگری دینی» را نمی‌توان با کلمه‌ی «زیارت» جایگزین کرد. در زیارت شما به قصد زیارت به مکان مقدس مذهبی دین خود می‌روید. برای مثال شیعیان به قصد زیارت و انجام اعمال مذهبی به حرم امام رضا (ع) در مشهد می‌روند. اما در گردشگری مذهبی ممکن است یک مسلمان برای بازدید از کلیسای تاریخی به شهر دیگری سفر کند. در گردشگری مذهبی هدف از سفر صرفا زیارت و انجام اعمال مذهبی نیست و طیف گسترده‌تری از سفرهای مذهبی را شامل می‌شود. برای مثال حضور در کنفرانس مذهبی، رویدادهای فرهنگی ـ مذهبی و اجرای کنسرت موسیقی مذهبی جز گردشگری مذهبی محسوب می‌شوند.

ویژگی‌های گردشگری دینی و مذهبی

گردشگری مذهبی ویژگی های خاص خود را دارد که در این جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱. مکان‌های مذهبی و زیارتی جایی برای دیدار و ارتباط مردم با فرهنگ‌ها و مذاهب است.

۲. سفرهای مذهبی اثرات منفی زیست محیطی و فرهنگی ـ اجتماعی کمتری نسبت به سایر سفرها دارند که شاید این امر به‌دلیل آموزه‌های دینی و مکاتب مذهبی گردشگران باشد. اغلب گردشگران مذهبی افرادی آرام، صلح‌طلب و مطیع قانون هستند.

۳. تمامی افراد جامعه از هر قشر اجتماعی، چه فقیر و چه غنی می‌توانند به چنین سفرهایی بروند. پس گردشگری مذهبی مختص طبقه‌ی خاصی از جامعه نیست، تا جایی که در برخی از کشورهای در حال توسعه سفرهای مذهبی تنها فرصت سفر برای برخی طبقات اجتماعی است. 

۴. افرادی که بیشتر تمایل دارند به سفرهای مذهبی بروند، اغلب در جستجوی معنویات بوده و زیاد تنوع‌طلب نیستند و سادگی را ترجیح می‌دهند. 

۵. اغلب سفرهای مذهبی مانند سفر حج یا زیارت عتبات عالیات، به‌صورت دسته جمعی و گروهی است و کاملا سازمان یافته است. 

۶. اغلب در اماکن مذهبی  و مقدس بازارچه‌هایی وجود دارد که در آن‌ها صنایع دستی قدیمی، طرح‌ها و تولیدات باستانی آن منطقه تهیه و عرضه می‌شود.

۷. سفرهای مذهبی اغلب فصلی هستند و در ایام خاصی از سال انجام می‌گیرد مانند سفر حج تمتع.

۸. گردشگری مذهبی جنبه‌ی سیاسی نیز دارد و به‌همین دلیل است که اماکن مذهبی و مقدس جز اماکن ملی کشورها قرار دارد و برای برپایی مراسم‌ها و جشن‌های ملی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۹. برخی از سفرهای مذهبی حالت اجبار یا تاکید دارند چون گردشگران در این سفر باید به اجرای فرامین مربوط به دین و آیین خود بپردازند.

این امر سبب می‌شود پیروان آن دین، حتی برای یک بار به این سفر بروند. مثال بارز چنین سفرهایی، سفر حج تمتع مسلمانان است که بر مسلمانی که استطاعت مالی دارند این سفر بر او واجب می‌شود.

از طرفی صنعت گردشگری عامل مؤثر در توسعه فرهنگی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی به شمار می‌رود و در ایجاد صلح و ثبات منطقه‌ای و بین‌المللی و افزایش تعاملات علمی، رشد تولیدات اقتصادی، اجتماعی، وحدت جوامع، تحول و تکامل ارزش‌ها و آداب و سنن مؤثر است. گردشگری به عنوان وسیله ارتباطی و ابزار دیپلماسی فرهنگی، نقش مؤثری در تعامل بین فرهنگ‌ها ایفا می‌کند. ازآنجایی‌که گردشگری می‌تواند فضایی پدید آورد که صلح میان ملت‌ها و حفظ و تکریم هویت‌های فرهنگی هرچه بیشتر صورت پذیرد، این مقاله با هدف تعیین نقش گردشگری دینی در دیپلماسی فرهنگی و وحدت جهان اسلام نگارش شده است تا از این طریق مقدمه‌ای برای توسعه گردشگری در میان کشورهای اسلامی و به طبع آن ایجاد و تقویت صلح و دوستی و همگرایی فرهنگی از یک طرف و ارتقای همکاری دولت‌ها در ایجاد و توسعه امنیت و تبادلات فرهنگی به عنوان پیش‌درآمد همکاری‌های اقتصادی و سیاسی باشد.