کاهش نگرانی مبتلایان به دیسک کمر با روش‌های نوین درمانی

کمردرد پس از سرماخوردگی شایع ترین بیماری است که انسان ها را مبتلا می کند. به لحاظ آماری و مطالعات انجام شده، ۳۰ تا ۵۰ سالگی شایع ترین سن برای بروز مشکلات بیرون زدگی فتق دیسک محسوب می شود و در آقایان بیشتر از خانم ها این مشکل دیده شده است.

حدود ۷۰ درصد یا دو سوم افرادی که مبتلا به دیسک کمر یا بیرون زدگی دیسک می شوند، خود به خود بهبود می یابند که این یک آمار بالایی است. این بدان معنی است که اگر بیمار به دستورات پزشک عمل کند و ورزش های حمایتی انجام دهد و در کنار آن از یک درمان دارویی پیروی کرده و استراحت داشته باشد، سیکل ترکیبی بدن باعث می شود این افراد بهبود یابند و تفاوتی نمی کند که این بیماری با رعایت توصیه های پزشک برطرف شود یا با جراحی اما فشار دیسک از روی عصب برداشته می شود.

این بخشی از صحبت های دکتر مجید حیدریان فوق تخصص درد با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا است که دوره تخصص و فوق تخصص خود را در دانشگاه علوم پزشکی ایران گذرانده و مدرک تخصصی عمل دیسک با لیزر خود را از کشور آلمان اخذ کرده است و در حال حاضر در یکی از کلینیک های تهران با بهره‌گیری از روش‌ها و دستگاه‌های نوین و پیشرفته بیماران خود را بدون جراحی باز درمان می کند.

وظیفه اصلی دیسک‌ها در ستون فقرات ضربه‌گیری است

دکتر حیدریان در ابتدا در خصوص معنای درد در طب پزشکی اظهار کرد: به لحاظ علمی درد یک تجربه ناخوشایند ناشی از آسیب به قسمتی از بدن انسان است. یعنی بیمار بر اساس تجربه تصوری از درد دارد و بیان این تجربه که در اثر آسیب به عضوی از بدن است، واکنش نشان می دهد.

وی با بیان اینکه، کمر انسان دارای پنج مهره است که در پایین آنها نیز استخوان مثلثی‌ شکلی به نام استخوان خاجی قرار گرفته است، افزود: به استخوانی مثلث شکل در پایین ستون مهره های کمر که معمولاً از به هم پیوستن پنج مهره به وجود می آید و بین دو استخوان کوهانه قرار دارد، استخوان خاجی گفته می شود.

این فوق تخصص درد ادامه داد: ناحیه کمر پنج دیسک بین مهره ای دارد و وظیفه اصلی دیسک ها در ستون فقرات بدن انسان ضربه‌گیر بودن آنها است.

وی با بیان اینکه، دیسک ها، فشارهایی را که به ستون فقرات وارد می‌شود، جذب می‌کنند و به بهبود حرکت بین مهره‌ها کمک می کند، افزود: همه افراد دیسک کمر دارند و منظور از دیسک کمر فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر است که البته یکی از سخت ترین بیماری های ستون فقرات است ولی در عین حال قابلیت درمان هم دارد.

۳۰ تا ۵۰ سالگی شایع‌ترین سن فتق دیسک

حیدریان با اشاره به اینکه، کمردرد پس از سرماخوردگی شایع ترین بیماری است که انسان ها را مبتلا می کند، بیان کرد: بیش از ۷۰ درصد جمعیت عادی حداقل یک بار به کمر درد مبتلا می شوند که این کمر درد می تواند علل مختلفی داشته باشد؛ چراکه هر یک از اجزای تشکیل دهنده ستون فقرات که مجموعه ای از استخوان ها، عضلات و عصب ها هستند، می توانند از علل ایجاد کمردرد باشند.

وی افزود: البته علل دیگری نیز مانند عضلات، عصب ها و علل عفونی و التهاب نیز منجر به کمردرد می شوند که البته شایع ترین علت ایجاد کمردرد، دیسک های کمر هستند.

کاهش آب داخل دیسک و بیماری‌های تنگی کانال و آرتروز کمر

این فوق تخصص درد با اشاره به اینکه، با افزایش سن به دلیل کاهش آبی که در داخل دیسک ها وجود دارد و تغییرات آرتروزی در ناحیه ستون فقرات شانس بیماری های کمردرد افزایش پیدا می کند، افزود: البته بیماری هایی همچون تنگی کانال و آرتروز کمر در سنین بالاتر دیده می شوند.

حیدریان در پاسخ به این سوال که آیا آب داخل دیسک با مصرف مایعات جبران می شود یا خیر گفت: اگر بخواهیم ساختار دیسک را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم، دیسک شامل دو لایه است که یکی قسمت مرکزی دیسک است که حالت ژله ای دارد و در واقع یک بافت کلاژن همراه با آب است و شبیه حالت پنیر و ژله است و در بافت خود مقدار زیادی آب دارد.

وی ادامه داد: لایه دیگر نیز بیرون دیسک است که مانند توپ از حالت انعطاف پذیر برخوردار است؛ در واقع آن قسمت هسته دیسک که آب زیادی در بافت خود دارد، می تواند به مرور زمان و در اثر فشارهای طولانی وارد شده و آسیب های حاد و بیماری های مختلف و افزایش سن آب خود را از دست داده و از حالت ژله ای به حالت خشک شکننده تبدیل شود.

این فوق تخصص درد اضافه کرد: دیسک بدن این افراد می تواند در اثر بیماری هایی همچون دیابت یا استعمال سیگار یا سایر بیماری های زمینه ای ماهیت کم آبی به خود گرفته و مستعد فتق یا شکنندگی شود.

وی تصریح کرد: اینکه مصرف مایعات به صورت مستقیم برای تامین آب دیسک کمر مفید است یا خیر باید بدانیم هرچند آب درمانی و استفاده زیاد از مایعات یک قسمت از سیکل ترمیم در هر قسمت بدن محسوب می شود اما این آب مصرفی الزاما وارد دیسک کمر نمی شود.

دکتر حیدریان می گوید: برای افزایش مقدار آب دیسک کمر لازم است فشارهای عمودی روی دیسک کاهش یابد و یکسری فعالیت های ورزشی و نرمش های خاص صورت گیرد که البته استفاده از مایعات نیز بی تاثیر نیست.

وی در عین حال افزود: البته دیسک هایی که بی آب می شوند، بسیار کم اتفاق می افتد که مجددا آب وارد آنها شود و دیسک هایی که معمولا آب از دست می دهند در عکس های آم آر ای به صورت سیاه نمایش داده می شوند و این سیاه شدن و بی آبی بیماری نیست اما نشان از استعداد فرد برای دچار شدن به فتق دیسک کمر دارد.

چه کسانی مستعد دچار شدن به دیسک کمر هستند؟

حیدریان با یادآوری آنکه پیش از این شایع ترین عامل بیرون زدگی یا فتق دیسک کمر حمل بار سنگین بود، افزود: به طور طبیعی افرادی که شغل های سنگین داشتند همچون کارگران ساختمانی و کارگرانی که بار سنگین حمل می کردند یا کسانی که ورزش های سنگین همچون وزنه برداری انجام می دهند، دچار فتق دیسک کمر می شدند.

وی ادامه داد: البته در حال حاضر سبک زندگی تغییر یافته است و افراد می دانند که بار سنگین نباید حمل کنند اما برخی رفتارها و سبک غلط زندگی همچون نشستن های طولانی مدت همچنان شایع است.

این فوق تخصص درد افزود: این یعنی یک پشت میز نشینی ساده بدون اینکه بیمار بار بیشتر از یک کیلو بلند کند و نشستن طولانی در یک محل باعث می شود که در واقع فشار زیاد به یک قسمت از دیسک وارد شده و این دیسک دچار فتق شود. کسانی که ۸ صبح تا دو بعداز ظهر در اداره ای پشت صندلی مدام می نشینند نیز مانند این است که ۵۰۰ کیلو بار را جابجا کرده اند.

وی همچنین با بیان اینکه، رانندگی طولانی نیز می تواند دیسک را دچار فتق و بیرون زدگی دیسک کند، گفت: پشت میز نشینی طولانی، نشستن نامناسب و وزن زیاد و کم تحرکی و ورزش نکردن نیز از جمله عوامل ایجاد کننده فتق دیسک کمر است، فرم ستون فقرات این افراد بر اثر بد نشستن تغییر خواهد کرد و بر اثر یک فشار کوچک بدن آسیب پذیر شده و ریسک فتق بالاتر می رود اما افرادی که از صندلی مناسب و نوع نشستن مناسب استفاده می کنند ریسک ابتلا به فتق کمر در آنها کاهش می یابد.

به گفته وی افزایش وزن جزو عوامل مستقیمی است که هم در بیرون زدگی دیسک و هم در تنگی کانال نقش دارد و همچنین در تاخیر ترمیم دیسک نقش به سزایی دارد، این بدان معنی است که اگر بیماری را بخواهیم در خصوص ستون فقرات درمان کنیم، اولین دستورالعمل کاهش وزن است.

آیا دیسک کمر با جراحی درمان می شود؟

این متخصص درد در پاسخ به این سوال که آیا درمان بیرون زدگی یا فتق دیسک فقط جراحی گفت: یک قانونی داریم که این حدود هفتاد درصد یا دو سوم مبتلایان به فتق دیسک های کمر خود به خود خوب می شوند و این یک آمار بالایی است.

وی در خصوص ۳۰ درصد باقیمانده نیز اظهار کرد: این بیماران در واقع افرادی هستند که از روش های دارودرمانی، استراحت و فیزیوتراپی استفاده کرده اند و پس از یک ماه با درد مجددا به پزشک مراجعه می کنند که البته پیش از این پزشک برای آنها جراحی باز تجویز کرده است.

این فوق تخصص درد ادامه داد: این در حالی است که در حال حاضر از این ۳۰ درصد باقیمانده نیز تقریبا بین ۲۰ تا ۲۵ درصد آنها یعنی باز ۷۰ تا ۸۰ درصد از این بیماران که با روش های ساده قابل درمان نیستند، در مقوله دوم جای می گیرند که به آن عمل های بسته گفته می شود.

عمل های بسته، روش های نوین درمان بیرون زدگی دیسک

درمان بیرون زدگی یا فتق دیسک با روش عمل های بسته حدود ۱۰ سالی است که در ایران شروع شده است و با شروع رشته فوق تخصصی درد و راه اندازی کلینیک های درد، راهکار دومی ارائه شده که ۷۰ تا ۸۰ درصد بیمارانی که با روش های ساده درمان نمی شوند، با این روش بهبود یابند.

حیدریان با بیان مطلب فوق می گوید: حداقل حدود دو سوم بیماران فتق دیسک با تکنیک های بسته مداوا می شوند و آنها می توانند شانس خود را برای فرار از جراحی باز امتحان کنند.

وی با بیان اینکه، عمل های بسته عمل هایی است که نیاز به باز شدن پوست ندارد، گفت: در این روش ما با استفاده از یکسری تکنیک ها و وسائلی همچون سی آرم (C-Arm) یا اصطلاحا فلوروسکوپ که به صورت زنده از بدن بیمار تصویربرداری می کند، با بی حسی موضعی اشعه ایکس ضعیفی را وارد بدن بیمار می کنیم و موقعیت ستون فقرات و دیسک را همراه بیمار به صورت زنده در مانیتور مشاهده می کنیم.

این فوق تخصص درد گفت: ما با یک وسیله بسیار ظریف و نازک بدون هیچگونه برشی وارد بدن بیمار می شویم و گام به گام جلو می رویم و هنگامی که به دیسک می رسیم، حالا چند کار می توانیم انجام دهیم یا در محلی که دیسک از روی عصب بیرون زده است کار تزریق انجام می دهیم که این تزریق التهاب و تورم روی لبه بیرون زده را کم یا از بین خواهد برد و عصب آزاد می شود.

وی ادامه داد: با این وسیله وارد دیسک می شویم و یک قسمت از دیسک را توسط آن فیبر نوری لیزر که وارد لوله می کنیم بخار می کنیم و یا داخل دیسک تزریق می کنیم، مانند تزریق ازن یا دیسکوژل به هرحال همه کار با لوله باریک و بلند انجام می شود و دیگر لازم نیست که پوست باز شده و برش بخورد.

حیدریان اظهار کرد: هدف از مکانیزم هایی که در کلینیک های درد برای انجام عمل های بسته انجام می شود آن است که پوست برای دسترسی به دیسک باز نشود، بلکه با استفاده از تکنیک هایی است که دیسک را از داخل جمع کند.

وی گفت: هنگامی که لیزر انجام می شود مقداری از آب داخل دیسک تبخیر می شود و در داخل دیسک یک فشار منفی ایجاد می شود، دیسک همچون توپی است که دچار فتق شده و هنگامی مقداری از حجم داخلش کم شود، این فتق به داخل کشیده می شود، چراکه  لایه خارجی دیسک مقداری انعطاف پذیر است.

این فوق تخصص درد افزود:این کار را ما با گاز ازن نیز انجام می دهیم به طوریکه ازن می آید با قسمت داخل هسته دیسک واکنش نشان می دهد، ازن یک گاز کاملا سالمی است که از اکسیژن گرفته می شود و در دوزهایی که در کمر استفاده می شود سمی نیست و یک روش خیلی ساده و کم هزینه تر از جراحی است و همان سه تا چهار میلیمتری لبه دیسک که بیرون زده چروک و جمع می شود.

روش درمان فتق دیسک با دیسکوژل

اما به گفته دکتر حیدریان یکی از آخرین پیشرفت های ایجاد شده در درمان دیسک کمر بدون جراحی روش درمانی مشخصی است که در آن از تزریق دیسکوژل به داخل دیسک برای درمان بیمار استفاده می شود.

وی با بیان اینکه، این یکی دیگر از روش های عمل بسته برای درمان فتق دیسک است افزود: در این روش که همچون روش تزریق گاز ازن، الکلی که شبیه ژل شده است به داخل دیسک تزریق می شود و دیسک را از داخل جمع می کند.

این فوق تخصص درد ادامه داد: این جمع شدگی دیسک همه در حد میلیمتر است اما همین میلیمترها هنگامی که از حجم داخل دیسک کم می شود یک فشار ناگهانی از دیسک برداشته خواهد شد و درد بیمار خوب می شود و در واقع دیسک درمان می شود نه اینکه تسکین پیدا کند.

وی با تاکید بر اینکه، جراحی دیسک کمر برای بسیاری از بیماران ضروری نیست اظهار کرد: البته ما باید ها و نباید ها را باید بدانیم، همه دیسک ها جراحی نمی خواهند اما همه بیماران را نیز نمی توان با روش های بسته درمان کرد.

حیدریان می گوید: ما هنگام معاینه یکسری از بیماران در کلینیک درد که دچار دیسک های شدید یا جابجایی ستون فقرات و اصطلاحا لغزندگی و یا تنگی کانال استخوانی می باشند، سعی می کنیم وقت و هزینه بیمار اتلاف نشود و آنها را برای جراحی ارجاع می دهیم.

خطوط قرمزی که باید مورد توجه بیماران فتق دیسک قرار گیرد

حیدریان در ادامه با بیان اینکه، بیمارانی که به کلینیک های درد مراجعه می کنند خوب است به سه خط قرمزی که باید بدانند بعنوان اطلاعات عمومی توجه کنند، مشکل حرکتی پیش رونده، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع و همچنین بی حسی ناحیه نشیمن گاه را  از آن جمله نام برد و تاکید کرد: این بیماران به طور حتم نیازمند جراحی اروژانسی هستند.

این فوق تخصص درد با بیان اینکه، در ناحیه کمر پنج دیسک وجود دارد که این پنج دیسک بین پنج مهره از ال یک تا ال پنج وجود دارند افزود:اگر کسی مشکل دیسک کمر داشته باشد و بیمار روی پنجه یا پاشنه پا حرکت کند و درد داشته باشد، علامتی از فتق دیسک های مختلف محسوب می شود.

وی درخصوص مشکل حرکتی پیش رونده مربوط به فتق یا بیرون زدگی دیسک گفت: این بدان معنی است که بیمار اول هفته بتواند روی پنجه یا پاشنه راه برود و آخر هفته نتواند و یا اینکه روی پنجه یا پاشنه راه رفتن بیمار ضعیف شده باشد.که به این ضعف حرکتی پیش رونده گفته می شود.

حیدریان با بیان اینکه، اختلال روی پاشنه و پنجه راه رفتن مربوط به دو تا از این دیسک ها می شود، تصریح کرد: اگر بیماری دچار دیسک L۵ وS۱  شود بدان معنی است که دیسک آخر کمر فشاری که وارد می کند،  پنجه راه رفتن فرد را  دچار مشکل می کند و اگر دیسک چهار و پنج که در واقع یکی مونده به آخراست بیرون بزند بیمار در واقع اختلال در پاشنه راه رفتن دارد.

وی گفت: التبه سه دیسک دیگر داریم که یکی  از آنها در جلوی ران درد ایجاد می کند که اختلال در بلند شدن از جا است و هنگامی که بیمار قصد بلند شدن از زمین را دارد، قدرتش کم می شود.

حیدریان افزود: دو تا دیسک نیز که بالا هستند ممکن است ضعف حرکتی واضحی ایجاد نکنند اما بصورت کلی هنگامی که بیماری می گوید حرکتم نسبت به هفته پیش ضعیف شده و قدرت راه رفتن و بلند شدنم از زمین کم شده و ما از نظر تخصصی چک می کنیم این می شود ضعف حرکتی پیش رونده و یکی از خطوط قرمزی که برای جراحی پیشنهاد می کنیم.

وی با بیان اینکه، اختلال در کنترل ادرار و مدفوع از دیگر خطوط قرمز بیماری های فتق دیسک محسوب می شوند افزود: مورد دیگر بی حسی در ناحیه نشیمن گاه است که همه این سه مورد که مشخص نیست کدامیک ابتدا ظهور می کنند، بایستی بصورت اورژانسی برای جراحی بستری شوند.

این فوق تخصص درد همچنین در خصوص بی حسی در ناحیه نشیمن گاه توضیح داد: منظور از بی حسی نشیمن گاه این است که باسن یک شبکه عصبی دارد که در واقع ما به آن شبکه دم اسبی می گوییم و این شبکه ناحیه نشیمن گاه را هنگامی که روی صندلی می نشینیم عصب دهی می کند و هنگامی که فشار یک دیسک روی نخاع زیاد می شود و از یک حدی بیشتر می شود یک علامتی بیمار پیدا می کند و می گوید من از ناحیه نشیمن گاه (اطراف مقعد و مجاری ادراری) که اصطلاحا پرینه گفته می شود بی حس شده ام.

وی افزود: این علامت بسیار مهم محسوب می شود و بیمار نباید نسبت به آن بی تفاوت باشد، بعبارتی این دیسک آنقدر پیش رفته است که روی شاخه های دم اسبی تاثیر گذاشته و اگر نادیده گرفته شود ممکن است بیمار را دچار اختلال در ناحیه ادرار و مدفوع کند.

روش پلکانی فتق دیسک کمر، موثرترین راهکار درمانی

حیدریان در ادامه با بیان اینکه، حدود ۱۰ سالی است که فعالیت رشته تخصصی درد درایران شروع شده و او از جمله شش متخصص این رشته در ایران است، گفت: بنده همواره پایبند به شعار درمان پلکانی دیسک کمر هستم.

وی در توضیح بیشتر گفت: در واقع ما می آییم برای درمان فتق دیسک ابتدا از پله های پایین مانند تغییر سبک زندگی شروع می کنیم، و از توصیه هاییی همچون کاهش وزن، انجام ورزش، فیزیوتراپی، آب درمانی و درنهایت درمان دارویی استفاده می کنیم.

این فوق تخصص درد می گوید: اگر فتق دیسک بیماربا توصیه های فوق درمان نشد، تکنیک های بسته آنهم با کمترین دستکاری انجام می شود، به طوری که اگر قرار باشد برای بیماری کار تزریق انجام دهم یا لیزر، ابتدا اگر تشخیص بدهیم تزریق انجام شود خوب کار ساده تر و کم هزینه تر از لیزر است و اگر نشد لیزر و نهایتا اگر بیمار درمان نشد برای جراحی باز پشنهاد می شود. 

روش های سنتی جا انداختن کمر و خطر قطع نخاع شدن

حیدریان در ادامه درخصوص اینکه آیا طب سنتی بر کمر درد تاثیر دارد یا خیر نیز بیان کرد: راجع به شاخه طب سنتی نمی توانم اظهار نظر کنم چراکه تخصص بنده نیست، البته یکسری اقدامات درمان گیاهی و حجامت انجام می شود که دامنه آن گسترده است، اما به قطعیت می توان گفت ان چیزهایی که بصورت دستی یا جااندازی انجام می شود باید توسط کسانی انجام شود که علم این کار را دارند.

وی با بیان اینکه، روش های جا انداختن کمر بر عهده متخصصانی تحت عنوان کایروپراکتیک (Chiropractic‎) است افزود: آنها به دلیل اینکه می توانند ام آر آی بیمار را مطالعه کنند به طور حتم قادر خواهند بود که بصورت علمی خطر را شناسایی و درمان را انجام دهند.

این فوق تخصص درد می گوید: جا انداختن های کمر ممکن است برای بسیاری از بیماران یک تسکین درد و حال خوب ایجاد کند اما در بعضی از بیماران را دچار قطع نخاع یا ضایعات جبران ناپذیر ستون فقرات می کند که بنده با این نوع بیماران نیز برخورد داشته ام.

وی گفت: چندی پش بیمار جوانی به کلینیک درد مراجعه و حتی بنده این بیمار را برای جراحی پیشنهاد دادم و اعلام کردم که عمل بسته راهگشا نیست، بیمار که درد سیاتیک شدیدی داشت پس از چند روز با قطع کامل نخاع مواجه شده بود چراکه بیمار در ستون فقرات لغزندگی داشته کسی و کسی که کار جا انداختن کمر بیمار را انجام داده بیمار را آویزان کرده و کشیده و این مشکل را ایجاد کره است.

حیدریان به بیمارانی که دچار کمردرد هستند توصیه کرد برای جلوگیری از هرگونه آسیب به ستون فقرات، اتلاف وقت و هزینه اگر و روی آوردن به کارهای غیرعلمی، بهتر است که راه صحیح و علمی را در پیش گیرند و به متخصصان این رشته مراجعه کنند.