قالی‌بافی هنر در حال فراموشی کلاردشت

بررسی ها نشان می دهد که فعالیت فرش بافی در شهرستان تاریخی کلاردشت به شیوه سنتی و امروزی از  ۴۰۰ سال پیش آغاز شد ولی باستان شناسان طی کاوشگری در سال های گذشته در تپه تاریخی کلار به این نتیجه رسیدند که نقشه های حک شده بر روی عتیقه ها و اشیای بدست آمده الهام گرفته از فرش کلاردشت بوده و این گویای آن است که این هنر بیش از شش هزار سال قدمت دارد.

تپه کلار با توجه به سابقه دیرینه ای که دارد و  یکی از نادر ترین تپه های تاریخی منطقه است و در ارتفاع  بیش از  ۱۲۰۰ متری از سطح دریای خزر قرار دارد و نتایج آزمایش های انجام شده به روی نمونه های استخوان و ذغال های به دست آمده از لایه های تحتانی تپه کلار توسط دانشگاه آکسفورد انگلستان، تاریخ آن را به اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح یعنی ۶ هزار سال قبل می داند و مطالعات این لایه نگاری نیز گویای آن است که سکونت در این محوطه از زمانی که نخستین ساکنان در آن سکنی گزیده اند بدون انقطاع ادامه داشته است و این امر گواه روشنی بر شرایط مساعد طبیعی این منطقه بوده است.

کارشناسان معتقدند فرش کلاردشت که به فرش “خرسک ” نیز شهرت دارد یک هنر بومی این منطقه بوده و نقشه های موجود در آن نیز الهام گرفته از تراوشات ذهنی است و به عبارتی با توجه به زمختی که دارد برگرفته از طبیعت و موقعیت کوهستانی سرمای سخت این منطقه است و با گذر زمان به علت مهاجرت قبیله های مختلف از دیگر استان ها از جمله کرمانشاه ، فارس و کردستان به مازندران و کلاردشت این هنر به این منطقه راه یافته است .

در این میان جمعی از مسوولان و بافندگان فرش در این منطقه فرش کلاردشت را  به عنوان نمادی از هویت ملی ، تاریخی و شناسنامه این شهرستان می دانند و تاکید دارند نباید این هنر  به باد فراموشی سپرده شود و باید دست اندرکاران ذیربط برای احیای دوباره این هنر تدابیر ویژه ای را بیندیشند.

 اوج رونق هنر قالی بافی در کلارشت 

یکی از بافندگان فرش در کلاردشت در این باره گفت: اغلب خانواده ها علاوه بر حرفه دامداری و کشاورزی در کنار آن از ذوق هنری نظیر قالی بافی برخوردارند و در حقیقت این هنر با زندگی مردمان این دیار عجین شده است.

فاطمه کاووسی مدیر موسس آموزشگاه نقشه بافت در کلاردشت در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : از زمان جدا شدن استان گلستان از مازندران در سال ۱۳۷۶،  فرش کلاردشت به عنوان فرش مازندران معرفی و فرش ترکمن نیز در گلستان معرفی شد.

وی اظهار داشت : سال ۱۳۴۶ اوج رونق این هنر در منطقه بود چرا که بیشتر فرش های تولیدی با طراحی و نقشه های متعدد به کشورهای آلمان ، اتریش ، آمریکا ، کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شد و متاسفانه بنا به دلایلی به علت بسته شدن کارگاه های ریسندگی و تقلب در نقشه و طراحی های فرش ، چنین وضعیتی روی این حرفه اثرات منفی برجای گذاشت.

این بافنده فرش گفت: در کلاردشت حدود پنج کارگاه قالی بافی وجود دارد که در ۱۲ رشته شامل قالی بافی ، گلیم بافی ، تابلو بافی ، طراحی نقشه ، پته دوزی ، قلاب بافی ، کاموا بافی ، جاجیم بافی و مرمت فعالیت دارند و طبیعتا این عده از افراد برای ادامه فعالیت با مشکلات فراوانی مواجه بوده و چنین وضعیتی باعث بی انگیزگی ، سرخوردگی و دلسردی آن ها شده است .

کاووسی ، تامین امنیت شغلی ، برپایی نمایشگاه دائمی برای عرضه مستقیم فرش ، ارزان شدن قیمت مواد اولیه ، فرهنگ سازی از سوی خانواده ها و مسوولان ادارات با هدف خریداری فرش تحت عنوان هدیه در مناسبت های خاص و زمینه سازی برای عرضه فرش کلاردشت در نمایشگاه های بین المللی در پایتخت ، ارائه تسهیلات ارزان قیمت و دراز مدت را از مهم ترین خواسته های بحق فعالان این حرفه در این شهرستان معرفی کرد.

وی پیشنهاد کرد که اگرچه این شهرستان از آثار تاریخی فراوانی از جمله ساختمان دخانیات به عنوان یک اثر تاریخی برخوردار است و متاسفانه این بنای تاریخی بدون استفاده و در حال تخریب است ولی از این بنای تاریخی به عنوان یک مرکز عرضه فرش با توجه به حضور چشمگیر مسافران  و گردشگران در نظر گرفته شود تا علاوه بر رونق تولید فرش، کمک قابل توجهی به فعالان این حرفه شود.

نقشه های فرش کلاردشت برگرفته از محیط و سنتهای منطقه

مدیر عامل اتحادیه تعاونی های فرش دستبافت کلاردشت در این باره می گوید : فرش کلاردشت با توجه به کاوش های باستان شناسان در تپه کلار قدمتی بیش از شش هزار ساله دارد و مهم تر آنکه نقشه های طراحی شده روی فرش های این منطقه ذهنی بوده به تعبیری الهام گرفته از عقاید ، مرام و  مسلک بافندگان این منطقه است.

الله نور علیجانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : اغلب فرش های بافته شده با طراحی جنگلی و به نام این عرصه های طبیعی است و جالب آنکه هیچ حیوان حرام گوشتی هم در این فرش دیده نمی شود و این نشان از آن دارد که مشکل شرعی در مفروش کردن مساجد ، امامزاده ها ،خانه ها و سجاده های ایجاد نشود .

وی اظهار داشت : امروز اغلب بافنده های فرش که حدود ۹۰ درصدشان خانم هستند از لحاظ معیشتی شرائط مناسبی ندارند و علاوه بر خانه داری ،  دامداری ، کشاورزی و همسرداری در این بخش فعالیت دارند متاسفانه سال ها در پشت دارهای قالی محو و دیده نمی شوند درحالی که این هنر به طور زنجیره ای حدود ۳۵ شغل دیگر نیز به صورت مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می کند.

وی ، رفوگری ، رنگرزی ، چله کشی ، چله دوان ،  سازنده دار و … را جزو مشاغلی معرفی کرد که در حرفه قالی بافی ایجاد می شود.

وی شمار بافندگان فرش این شهرستان را دست کم شش هزار نفر اعلام کرد و گفت که از این تعداد سه هزار و ۵۰۰ نفر عضو رسمی شرکت تعاونی فرش و بقیه نیز به شکل غیر رسمی برای افراد تاجر فعالیت می کنند و بابررسی های به عمل آمده در گذشته حدود ۸۰۰ تخته فرش دست بافت در این منطقه تولید می شد ولی اکنون این عدد به حدود ۱۲ تخته رسیده است که بسیار ناچیزاست.

گرانی مواد اولیه رغبت تولید را از بافندگان گرفت

 مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت کلاردشت با اعلام آنکه فرش این منطقه در گذشته به دیگر کشورهای اروپایی ، امریکایی و حوزه خیلج فارس صادر می شد، گفت که اما اکنون به علت تحریم ظالمانه و نیز گرانی مواد اولیه دیگر رغبتی برای بافندگان فرش در این منطقه باقی نمانده است .

علیجانی افزود : به عنوان مثال در سال گذشته یک کیلو مواد اولیه خامه قالی حدود ۱۶ هزار تومان بوده ولی اکنون این رقم به حدود ۶۰هزار تومان رسیده است یعنی اگر یک شش متری به ارزش یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان به اتحادیه مرکزی فرش فروخته شود حدود ۲ برابر به غیر از اجرت بافنده مواد اولیه می برد و با ادامه این روند برای بافنده صرفه اقتصادی ندارد.

وی گفت : در حالی زیبای های فرش کلاردشت آنقدر زیاد است که نمی توان به آسانی آن را توصیف کرد و اغلب گردشگران و مسافرانی که به این منطقه سفر می کنند شیفته آن شده و علاوه بر زیبایی آن به دلیل با داوم و ارزان بودن خرید می کنند.

مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت کلاردشت گفت : با همه مشکلات پیش روی این هنر ، در سال ۹۶ بیش از یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان تسهیلات بانکی به ۴۳۸ بافنده فرش پرداخت شد و امسال نیز با پی گیری های به عمل آمده قرار است تا پایان سال به دست کم ۱۲۵ بافنده فرش هر کدام ۱۲ میلیون تومان تسهیلات با کارمزد ۱۸ درصد و با بازپرداخت سه سال پرداخت شود البته این حمایت ها کافی نیست باید برای احیای فرش کلاردشت در این شهرستان برنامه ریزی و تلاش بیشتری انجام گیرد.  

فرش کلاردشت به فرش “‌خرسک “‌ شهرت دارد

مسئول پژوهشی مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران در این باره گفت : فرش کلاردشت یک هنر بومی و تمام نقشه های آن ذهنی و برگرفته از طبیعت کوهستانی این منطقه است و به عبارتی فرش کلاردشت به دلیل دوام و زمختی که دارد به فرش “خرسک ” بیشتر شهرت دارد.

طوبا اوصانلو در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : هم اکنون به علت اهمیت فرش این شهرستان در حال جمع آوری مدارک مستند از جمله تهیه فیلم های مستند از کارگاه رنگرزی سنتی این شهرستان هستیم  تا بتوانیم زمینه ثبت ملی و جهانی شدن این هنر را فراهم کنیم.

فرشی که مهر اصالت میراث فرهنگی دارد

وی اظهارداشت : نکته مهم تر آنکه فرش کلاردشت مهر اصالت که به نظر از ثبت ملی هم بالاتر است دریافت کرده، مهر اصالت یعنی یک سری از آیتم های رنگرزی دست بافت تار و پود است و باعث افزایش ظرفیت بالای ثبت جهانی شدن فرش این منطقه می شود.

وی ابراز امیدواری کرد از آنجایی که هر سال چهار اثر در کشور ثبت جهانی می شود در نیمه نخست سال آینده فرش کلاردشت در فهرست آثار ملی قرار گیرد تا در ۲ سال آینده شاهد ثبت جهانی این هنر باشیم.

مسئول پژوهشی مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران  گفت : طبیعتا با ثبت ملی شدن فرش کلاردشت ، زمینه برای احیا، ترویج ، اشاعه و توسعه این هنر در این منطقه فراهم می شود.       

شهرستان کلاردشت با جمعیتی دست کم  ۵۰ هزار نفر دارای  یک نقطه شهری و ۱۹ نقطه روستایی است و این شهرستان به علت نزدیکی با جنگل های هیرکانی ، قلل علم کوه ، تخت سلیمان ، چشمه ها و رودخانه های خروشان ، آب و هوای خنک کوهستانی در تمامی فصول سال بویژه نیمه نخست پذیرای مسافران  ، گردشگر داخلی و خارجی است.