گنبدکاووس در مسیر ثبت جهانی فرش ترکمن

شهر گنبدکاووس که سال ۹۱ شاهد ثبت گنبد تاریخی قابوس به عنوان بلندترین برج آجری جهان در فهرست آثار یونسکو بود اکنون خود را برای رقابت با کشور ترکمنستان جهت ثبت فرش ترکمن آماده می کند.

این شهر که اکنون سکونتگاه اقوام مختلف ایران زمین با فرهنگ‌های خاص است، در سال ۹۶ هم از سوی شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی کشور به عنوان شهر ملی فرش معرفی شد تا مقدمات ثبت جهانی فرش دستباف ترکمن فراهم شود؛ نکته‌ای که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان چند روز قبل در جلسه بررسی جایگاه و وضعیت فرش دستباف ترکمن و بافته‌های داری گنبدکاووس به آن اشاره کرد و گفت: برای ثبت جهانی این شهر باید ۲۰ اقدام زیرساختی از جمله احداث المان‌های مرتبط با فرش ایجاد شود.

احمد تجری افزود: گنبدکاووس یکی از گزینه‌های شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی کشور برای ثبت جهانی درحوزه فرش دستباف ترکمن است اما با گذشت سه سال از معرفی این شهر به عنوان شهر ملی فرش هنوز هیچ نشانی از فرش ترکمن در فضای شهری مشاهده نمی‌شود.

وی با یادآوری اینکه پیش از این تبریز در حوزه فرش ثبت جهانی شد، اضافه کرد: ثبت شهر دوم فرش از ایران در یونسکو مسیری سخت دارد و باید اقدامات خلاقانه‌ و شاخص‌تری با استفاده از ظرفیت بالای کارشناسی حوزه فرش در منطقه انجام شود.

تجری ادامه داد: دبیرخانه ثبت جهانی گنبدکاووس به عنوان شهر فرش ترکمن در اداره کل میراث فرهنگی گلستان راه اندازی شده و هر ۲ هفته یکبار جلسات پیگیری اقدامات باحضور دستگاه‌های متولی و کارشناسان مجرب حوزه فرش ترکمن برگزار می‌شود.

همچنین امان قلیچ شادمهر نماینده مردم گنبدکاووس در مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه مسیر ثبت جهانی فرش ترکمن فراهم است و تنها باید با فراهم کردن زیرساخت‌ها و مقدمات کار، پیگیری‌های لازم را انجام داد، خاطرنشان کرد: برای تحقق این موضوع نیاز به همراهی و همگرایی همه دستگاه‌های متولی در انجام وظایف محوله و پرهیز از بخشی‌نگری و جزیره‌ای عمل کردن است.

درهمین پیوند رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گنبدکاووس گفت که تاکنون سه هزار و ۶۶ هنرمند حوزه صنایع دستی بویژه قالیبافی در این شهرستان به عنوان قطب بافت فرش ترکمن گلستان شناسایی شدند.

مریم آق آتابای، پیگیری راه‌اندازی هنرستان صنایع دستی، پایانه صادرات صنایع دستی و نیز دهکده سوغات و بازارچه صنایع دستی را از نیازهای گنبدکاووس برای رونق صنایع دستی این شهر دانست و افزود: راه اندازی المان های مرتبط با فرش در فضای شهری از دیگر نیازها این شهر برای ثبت جهانی در حوزه فرش ترکمن است.

وی تهیه اطلاعاتی از فعالان حوزه فرش دستباف ترکمن براساس شرایط سنی، معرفی آداب و رسوم قوم و فرهنگ و هنر ترکمن، برگزاری کارگاه های آموزشی و ترویجی فرش ترکمن، راه‌اندازی سایت اطلاع رسانی فرش ترکمن در فضای مجازی، معرفی شهر گنبدکاووس و نحوه انتقال بافت فرش از نسل گذشته به نسل جدید را از دیگر ملزومات مورد نیاز ثبت جهانی گنبدکاووس به عنوان شهر فرش برشمرد و اضافه کرد: تحقق این ملزومات نیازمند کار جمعی و همکاری دستگاه های مختلف از جمله شهرداری و شورای اسلامی شهر و کارشناسان حوزه فرش این شهرستان است.

استان گلستان از دیرباز مهد تولید صنایع دستی از جمله فرش دستباف ترکمن بوده که نقوش این فرش اصیل ذهنی یا حفظی بافت است و زنان ترکمن در تولید این دستبافت، آرمان‌ها و اندیشه‌هایشان را با رنگ‌های دلخواه بر روی تار قالی گره می‌زنند تا تابلویی زیبا و مانا پیش روی بینندگان قرار دهند.

بر روی فرش دستباف ترکمن بیش از ‎ ۸۱۱طرح و نماد بافته می شود.

طرح‌هایی که ترکمن‌ها در بافت فرش به کار می‌برند، بیشتر شکسته و هندسی و شبیه طرح‌های بخارایی می‌باشد که به آن “آخال” می‌گویند، زمینه این نوع قالی‌ها مزین به کتیبه‌ها و یا قاب‌های لوزی شکل است که به کمک خطوط متقاطع به هم ارتباط یافته‌اند.

مهمترین نقوش و گل‌هایی که در بافته‌های ترکمن مورد استفاده قرار می‌گیرد، عبارت از “ماری گل، ناب گل، قفسه گل، درناق گل، تکه گل، انسی، قزل ایاق، تونیک گل، قوش گل، آوغان گل، تاج خروز، پنجاراگل، آق نقش، گل پنجه، ارساری گل، دالی و بشیر” است.

فرش‌های ترکمن در اندازه‌های بین یک تا ۱۲ متر مربع و در رنگ‌های قرمز لاکی، آبی سرمه‌ای، سبز پررنگ، سفید و بژ بافته می‌شود و رنگ‌هایی که اینک به فرش دستباف ترکمن اضافه شده شامل طوسی، دارچینی، عبایی، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، طلایی، نخودی و آبی آسمانی است.

شهرستان گنبدکاووس در شرق استان گلستان حدود ۳۵۰ هزار نفر جمعیت دارد که نیمی از آنرا ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند.