داشته‌های فرهنگی؛ سرمایه اقتصاد مبتنی بر فرهنگ

داشته‌های فرهنگی هر کشور در کنار ارزش های هویتی و ملی، در دنیای امروز قابلیت های اقتصادی و ارزش افزوده قابل ملاحظه ای پیدا کرده اند. به گونه ای که کالاها و خدماتی که متاثر از سازوکارهای فرهنگی تولید و ارائه می شوند، یک چرخه اقتصادی رو به رشد در عرصه جهانی به نام اقتصاد خلاق را ساخته اند. از همین رو کشورهای مختلف در تلاشند به کمک رسانه های جمعی، شبکه های اجتماعی، برگزاری رویدادها و دیگر سازوکارهای گفتمان سازی در دنیای امروز، ارزش ها و داشته های فرهنگی خود را برجسته ساخته و حتی در مواردی تلاش می کنند تا داشته و سرمایه های فرهنگی کشورهای دیگر را از آن خودسازی کنند. اتفاقی که در سال های اخیر توسط کشورهای همسایه ایران در خصوص تار و چوگان و یا معماری بادگیرهای یزد رخ داده است.

از سویی تحلیلگران اقتصاد به طور کلی سرمایه را در سه شکل شامل: سرمایه مادی، سرمایه انسانی و سرمایه طبیعی تقسیم بندی کرده و برای آنها شاخه های مختلفی تعریف می کنند. با توجه به تحولات صورت گرفته در قرن ۲۱ و برجسته شدن ابعاد اقتصادی مفهوم فرهنگ و خلاقیت، به نظر می رسد نوع چهارمی از سرمایه به این سه مورد قبلی افزوده شده که سرمایه فرهنگی است. به دلیل تنوع ذاتی سرمایه های فرهنگی و ارزش های توامان نمادین و اقتصادی آنها، بسیاری از کشورهای در حال توسعه و پیشرفته به صورت متمرکز در حال سرمایه گذاری در این حوزه و برنامه ریزی برای توسعه و گسترش آنها هستند.

دیوید تراسبی از تحلیلگران اقتصاد فرهنگ در این خصوص می گوید: « می توانیم سرمایه فرهنگی را به عنوان یک دارائی تعریف کنیم که مجسم کننده، ذخیره کننده یا تامین کننده ارزش فرهنگی علاوه بر هرگونه ارزش اقتصادی است که می تواند داشته باشد.»(تراسبی،۱۳۹۷) به عبارت دیگر توجه جهانی به سرمایه های فرهنگی بر اساس همین ارزش های چندگانه شکل گرفته و برای کشورهایی که زمینه های فرهنگی غنی دارند، این سرمایه ها، فرصت های بالقوه عظیمی محسوب می گردند. از این حیث که زمان و هزینه خاصی برای خلق شان نیاز نیست و صرفا باید با برنامه ریزی این قابلیت ها را به فعلیت رساند.

حال باید گفت که در کشوری مانند ایران که مزیت و خصوصیت اصلی آن در دنیا، همین سرمایه های فرهنگی و تنوع چشمگیر آنهاست، ضرورت توجه و بزرگداشت آن بیش از دیگر کشورها احساس می‌شود. در ایران سرمایه های فرهنگی هم به صورت ملموس یعنی در قالب ابنیه و اماکن تاریخی و فرهنگی و تولیدات هنری خلاقی مانند صنایع دستی و فرش دستباف وجود دارد و هم به گونه سرمایه های فرهنگی ناملموس مانند آیین ها و مناسک بومی، نقشمایه ها و سنت های هنری و تنوع زبانی جلوه گر شده است. ظرفیتی عظیم که با کمی تامل می بینیم که تا به امروز کمترین بهره از آن نصیب ایران شده و موارد بالقوه بسیار زیادی هنوز در غبار بی توجه از نظرها پنهان مانده اند. قابلیت هایی که می توانند سهم قابل توجهی در رونق بخشی به اقتصاد خلاق در ایران داشته باشند و زمینه های موثری برای توسعه یافتن فضاهای شهری و تقویت جوامع محلی کشور را مهیا سازند. مقوله ای که دیگر کشورهای دنیا با علم به اهمیت آن، به صورت جدی به سراغ آنها رفته و برای توسعه آنها از هیچ سرمایه گذاری دریغ نمی کنند.

حال آنکه در کشور ما بحث از میراث فرهنگی، صنایع دستی و در کل صنایع فرهنگی و خلاق، که بدنه اصلی سرمایه های فرهنگی در این مرز و بوم را شکل می دهند، تنها به همایش و سخنرانی محدود مانده و این امر سبب شده تا هر روز شاهد آسیب و زوال برخی از این داشته های ارزشمند باشیم. به‌عنوان مثال کشور مسلمان مالزی با اتکا به مفهوم حلال و آیین های مربوط به تغذیه در دین اسلام، توانست برند حلال را به نام خودش ثبت کند و در سال های اخیر به کمک جهانی شدن این برند، میلیاردها دلار درآمد داشته باشد. این یک نمونه مشهور در برجسته سازی داشته های فرهنگی یک کشور است که بگونه ای بسیار موثر فرصت های عظیمی برای مالزی بوجود آورده است.

در شرایط فعلی ایران، توجه و مراقبت از سرمایه های فرهنگی و تلاش برای توسعه و معرفی بیشتر آنها امری ضروری و حیاتی است تا در میان مدت ساختارهای اقتصادی سنتی و  درآمد متکی به نفت و چالش های آن، جای خود را به اقتصاد متکی بر فرهنگ بدهد و متاثر از این، تغییرات زمینه های پایداری برای توسعه کشور و حیات نسل های آینده بوجود آید. پس همه باید تلاش کنیم و مراقب سرمایه های فرهنگی اصیل ایران باشیم.