فرصت‌سوزی در تنها رصدخانه شمال کشور

به گزارش خبرنگار ایرنا ، خورشیدگرفتگی امروز یکشنبه ، یکم تیر ، علاقه‌مندان به پدیده‌های آسمانی را در سراسر کشور پای تلسکوپ‌ها و تجهیزات مشاهده و رصد آسمان کشانده تا قرار گرفتن خورشید و ماه و زمین در یک راستا را تماشا کنند. بسیاری از گروه‌های فعال در زمینه نجوم از دیشب یا صبح امروز کمپ‌هایی برای رصد خورشیدگرفتگی ایجاد کرده‌اند تا این پدیده جذابی را که امروز در سراسر کشور قابل مشاهده است ، ببینند ، اما رصدخانه آلاشت به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکزی که می‌توانست امروز میزبان گروه‌های علمی، انجمن‌های نجوم و علاقه‌مندان به پدیده‌های آسمانی باشد، تعطیل است.

خورشیدگرفتگی یکم تیر در مازندران از ساعت ۹ و ۷ دقیقه آغاز می‌شود و در ساعت ۱۰ و ۲۰ دقیقه به ۴۸ درصد می‌رسد که بیشترین میزان گرفتگی قابل مشاهده در مازندران است. ساعت ۱۱ و ۴۲ دقیقه هم گرفتگی تمام می‌شود و خورشید به طور کامل از پشت ماه بیرون می‌آید. البته درصد گرفتگی در نقاط مختلف کشور متفاوت است. بیشترین میزان گرفتگی هم در چابهار رخ می‌دهد که ۹۸ درصد خورشید در این کسوف حلقه‌ای پوشانده خواهد شد و این سهر را برای دقایقی در تاریکی فرو می‌برد.

قفل به روی آسمان

برای رصد این خورشیدگرفتگی در برخی نقاط استان اقداماتی توسط علاقه‌مندان به پدیده‌های آسمانی انجام شده است. برای مثال در پارکینگ دوم بابلسر کمپی ایجاد شده و تلسکوپ خورشیدی قرار گرفته تا علاقه‌مندان بتوانند خورشیدگرفتگی را مشاهده کنند. یک پرده نمایش هم در این کمپ موقت نصب شده تا تصاویر رصد شده با تلسکوپ، روی پرده برای عموم مردم نمایش داده شود. مرکز نجوم کانون پرورش فکری مازندران هم از دیروز اقدامات لازم برای رصد و حتی پخش زنده این پدیده از صفحه اینستاگرام را تدارک دیده و تلسکوپ هشت اینچی این مجموعه را آماده رصد کرده است، اما قفل رصدخانه آلاشت که یکی از ۱۴ رصدخانه کشور محسوب می‌شود، با این که چند سال پیش تلسکوپی خورشیدی برای آن خریداری شده تا در روز هم با رصد خورشید فعالیت داشته باشد، مانند ماه‌های اخیر همچنان بسته است.

رصدخانه آلاشت با نام رصدخانه آیت‌الله صالحی مازندرانی سال ۱۳۸۶ به بهره‌برداری رسید و قرار بود به محلی برای رفت‌ و آمد علاقه‌مندان به نجوم تبدیل شود. رصدخانه‌ای با یک گنبد و یک ساختمان مجزا به عنوان سالن اجتماعات و اتاق‌هایی برای فعالیت‌های پژوهشی و علمی بر بالای تپه‌ای مرتفع در آلاشت که با پیگیری مدیریت شهری وقت این شهر و جذب اعتبار ویژه  ، ساخته شد و اوایل فعالیت هم پای برخی از چهره‌های مشهور دانش نجوم را به آلاشت باز کرد.

رصد آسمان بر فراز ابرها

تماشای ستاره‌ها در مناطق مرتفع لذت متفاوتی دارد. اگرچه تماشای ستاره‌ها در کویر لذتبخش است و از آسمان کویر همیشه به عنوان پرستاره‌ترین آسمان یاد می‌شود، اما رصد ستاره‌ها بر فراز دریایی از ابرها هم قطعا تجربه‌ای متفاوت برای علاقه‌مندان به رمز و رازهای آسمان است. اگر در منطقه‌ای مانند آلاشت شب‌های صاف و بدون ابر به آسمان نگاه کنیم، قطعا محو ستاره‌ها خواهیم شد. حتی با چشم غیرمسلح می‌توان بخش‌هایی از کهکشان راه شیری را دید ؛ بویژه اگر در نقطه‌ای دور از آلودگی نوری قرار بگیریم.

طبیعی است که در چنین منطقه‌ای با ظرفیت‌های مختلف گردشگری مانند بافت تاریخی ثبت شده، صنایع دستی به ثبت رسیده در فهرست میراث فرهنگی، طبیعت سبز کوهستانی و آب و هوای خنک در بهار و تابستان، وجود یک رصدخانه تا حد بسیار زیادی می‌تواند به جذب گردشگر کمک کند و اهرمی برای رونق گردشگری باشد ، اما به مرور از میزان فعالیت‌های رصدخانه کاسته شد و تاسیسات و امکانات و زیرساخت‌های ایجاد شده در این محوطه کم‌کم دچار فرسایش شدند.

عکس یادگاری با رصدخانه

این روزها اگر سری به آلاشت بزنیم و پس از بالا رفتن از ۳۶۵ پله به گنبد و محوطه رصدخانه برسیم، مانند بسیاری از گردشگران و مسافران دیگر با درهای بسته گنبد و ساختمان مجاور آن مواجه می‌شویم. تعطیلات سه روزه پایان هفته گذشته زمان مناسبی برای پذیرش مسافران و گردشگران بود. معمولا در نیمه نخست سال عمده مسافرانی که آلاشت را به عنوان مقصد سفر انتخاب می‌کنند، سری هم به رصدخانه می‌زنند و از پله‌های کوتاه آن بالا می‌روند. اما طی ماه‌های اخیر همه مسافران با درهای بسته مواجه شدند. تقریبا تا اوایل پاییز پارسال رصدخانه در روزهای پایانی هفته در صورت مساعد بودن هوا برای مسافران باز می‌شد ، اما چند ماه است که قفل روی در رصدخانه برای گردشگران باز نمی‌شود.

تا پایان شهریور پنجشنبه‌ها و جمعه‌های هر هفته می‌توان مسافران زیادی را دید که پله‌های رصدخانه را به امید قرار گرفتن پشت تلسکوپ یا ایستادن روی ترازوهای فضایی و دیدن عکس‌های نجومی بالا می‌روند و در نهایت به ثبت چند عکس یادگاری با گنبد رصدخانه یا چشم‌انداز آلاشت از محوطه این مجموعه بسنده می‌کنند.

چشم‌انتظاری مسافران

بسیاری از اهالی آلاشت از این که تنها رصدخانه شمال کشور در شهر آن‌ها قرار دارد خوشحال و از این که بهره مناسبی از این فرصت گرفته نمی‌شوند ناراحت هستند. ایستادن پشت تلسکوپ رصدخانه و تماشای اعماق آسمان برای خیلی از آلاشتی‌ها هم تا کنون میسر نشده است. با این که پس از افتتاح رصدخانه، شهرداری یک نیرو به عنوان متصدی رصدخانه جذب کرد، اما نبود برنامه مشخص برای بهره‌برداری از این زیرساخت سبب بلاتکلیف ماندن آن شده است.

«محسن پوررضا» مسافری است که تعطیلات پایان هفته گذشته را در آلاشت بود و دقایقی را نیز همراه با خانواده در محوطه رصدخانه گذراند. او پس از مواجه شدن با تعطیلی رصدخانه آن هم در تعطیلات پایان هفته ، به خبرنگار ایرنا می‌گوید: دیشب هم به رصدخانه آمده بودیم و با درهای بسته مواجه شدیم. تصور می‌کردیم امروز می‌توانیم وارد گنبد شویم ، اما می‌گویند رصدخانه به دلیل خرابی گنبد تعطیل است. کاش دست‌کم در همین شرایط هم درهای رصدخانه باز بود و می‌شد تجهیزات این مجموعه را دید.

مواجه شدن با درهای بسته رصدخانه آلاشت اتفاقی تکراری است که طی سال‌های اخیر بسیار زیاد مشاهده شد؛ رصدخانه‌ای با یک دستگاه تلسکوپ ۱۴ اینچ الکترونیکی ثابت و یک تلسکوپ ۶ اینچی قابل حمل که ۱۳ سال پیش مراسم افتتاح آن با حضور پروفسور احمد دالکی پدر نجوم ایران و برخی چهره‌های شاخص علمی برگزار شده بود.

آنچه باید می‌شد

قرار بود تابلوی بزرگی همراه با تصاویر، مشخصات و مختصات اجرام آسمانی اعم از جرم، حجم، گرانش، قطر، فاصله آن تا زمین و خورشید، سیارات مربوط به منظومه شمسی و دیگر منظومه‌های کهکشان راه شیری در این رصدخانه نصب شود و به بازدیدکنندگان توضیح‌های لازم علمی ارائه شود. در ساختمان فیزیک رصدخانه نیز آسمان‌نما، ترازوی فضایی، نمایشگاه عکس کهکشان راه شیری و سالن اجتماعات پیش‌بینی و تعریف شد؛ ساختمانی که درِ آن نیز به روی بازدیدکنندگان بسته است.

پس از افتتاح این رصدخانه بیش از ۴۰ عکس کهکشان راه شیری از سوی دکتر ابراهیم ویکتوریا پژوهشگر فضایی، نویسنده و برنامه‌ساز تلویزیونی مقیم آمریکا به این رصدخانه اهدا شد ، عکس‌هایی که در آن زمان آخرین تصاویر ثبت شده با لنزهای تلسکوپ هابل بودند. ضمن این که قرار بود ساختمان مکانیک نیز برای فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی مانند حرکت سیارات و آزمایش‌های مربوط به فضای خلاء و آموزش قسمت‌های مکانیکی تلسکوپ‌ها در ضلع شمالی محوطه ایجاد شود.

 امروز ، اما آن چه که در محوطه این رصدخانه دیده می‌شود تفاوت بسیار زیادی نه تنها با طرح اولیه، بلکه با همان روزهای ابتدایی بهره‌برداری دارد. محوطه تقریبا رها شده و با ورود به آن کاملا مشهود است که به درستی نگهداری نمی‌شود. تعدادی از لامپ‌های حاشیه پلکان شکسته و حباب شیشه‌ای روی آن‌ها برداشته شده است. ساختمان فیزیک هم بلااستفاده مانده و ورود به آن امکانپذیر نیست. جز چند برنامه فرهنگی که طی سال‌های اخیر در این ساختمان برگزار شد، اتفاق دیگری در آن رخ نداده است. اما همچنان مسافران برای قرار گرفتن در کنار یکی از ۱۴ رصدخانه کشور ۳۶۵ پله کوتاه را در مسیری زیبا زیر پا می‌گذارند تا به رصدخانه برسند.

فرصت رونق گردشگری نجوم

بسیاری از فعالان گردشگری معتقدند که رصدخانه آلاشت می‌تواند فرصتی برای جذب مسافران و حتی اجرای برنامه‌های علمی مرتبط با نجوم یا تورهای عکاسی آسمان شب باشد. علاوه بر این موارد، فعالان دانش نجوم نیز بر این باورند که رصدخانه آلاشت به دلیل قرار گرفتن در یک منطقه گردشگرپذیر با جاذبه‌های گردشگری متعدد، پتانسیل زیادی برای رونق و گسترش فعالیت‌های علمی-توریستی دارد.

«پرهام سعیدی» مدیر انجمن نجوم لونا یکی از همین افراد است که اعتقاد دارد اگر برای رصدخانه آلاشت برنامه‌ریزی مناسبی انجام شود بهترین گزینه برای اجرای گردشگری علمی-تفریحی در مازندران خواهد بود.

این فعال حوزه نجوم به خبرنگار ایرنا می‌گوید: طی سال‌های اخیر دو بار با هماهنگی شهرداری و مسئول رصدخانه برای رصد آسمان به آلاشت رفتیم و از امکانات آنجا استفاده کردیم. اما قرار داشتن رصدخانه زیر نظر شهرداری و مدیریت آن توسط این نهاد طبیعتا مشکلاتی اداری را ایجاد می‌کند ، چرا که فعالیت رصدخانه تابع قوانین اداری می‌شود و در این صورت حتی با وجود همراهی شهرداری، برنامه‌ریزی کمی دشوار می‌شود.

مدیر انجمن نجوم لونا: اگر برای رصدخانه آلاشت برنامه‌ریزی مناسبی انجام شود بهترین گزینه برای اجرای گردشگری علمی-تفریحی در مازندران خواهد بود.

سعیدی درباره انواع رصدخانه‌ها اظهار می‌کند: معمولا سه نوع رصدخانه وجود دارد که هر کدام کاربری خاصی دارند. یکی رصدخانه آموزشی است که می‌تواند در شهر هم ایجاد شود. مانند رصدخانه آموزشی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مازندران که در برپایی آن دور بودن از آلودگی نوری و سایر ویژگی‌های رصدخانه‌ای ضرورتی ندارد. چون هدف آموزش است.

وی می‌افزاید: نوع دیگر رصدخانه پژوهشی است که لازم است دور از آلودگی‌های نوری ساخته شوند و معمولا هم در دسترس عموم قرار نمی‌گیرند. مانند رصدخانه ملی ایران که در توابع قمصر شهرستان کاشان در حال ساخت است. اما یک نوع دیگر رصدخانه‌هایی هستند که با هدف گردشگری ایجاد می‌شوند و در کنار آن فعالیت‌های آموزشی نیز انجام می‌شود. رصدخانه آلاشت یکی از این نوع رصدخانه‌هاست که اگر برای آن برنامه‌ریزی و تبلیغ مناسبی صورت پذیرد و زیرساخت‌های لازم از نظر رفاهی و تجهیزاتی برای آن ایجاد شود می‌تواند از تمام ایران گردشگر علاقه‌مند به نجوم جذب کند.

لزوم حفاظت از آسمان آلاشت

مدیر انجمن نجوم لونا درباره بهره‌گیری از جاذبه نجوم برای رونق گردشگری در دنیا خاطرنشان می‌کند: در برخی کشورها پارک‌هایی به نام پارک آسمان تاریک وجود دارد که در مناطق حفاظت شده‌ای به شعاع چند کیلومتری هیچ منبع نوری بدون مجوز نمی‌توانند روشن کنند. این آسمان‌های تاریک در رویدادهای نجومی و بارش‌های شهابی و سایر پدیده‌های آسمانی گردشگران زیادی تخصصی و غیرتخصصی زیادی جذب می‌کنند. بنابراین دانش نجوم هم می‌تواند در صنعت گردشگری درآمدزا باشد. اما در آلاشت از این فرصت استفاده نشد.

سعیدی حتی معتقد است که برای بهره‌برداری درست از رصدخانه آلاشت باید به حفاظت از آسمان این شهر هم فکر کرد. او می‌گوید: از همان سالی که رصدخانه آلاشت افتتاح شد تا امروز شاهد گسترش شهر و افزایش ساخت‌ و سازها هستیم و در این روند هم هیچ توجهی به آلودگی نوری آسمان آلاشت نشد. حتی در نورپردازی پلکان رصدخانه هم از حباب‌های رنگی استفاده شده بود. اگر هدف مدیریت شهری آلاشت از ساخت رصدخانه جذب گردشگر است، باید به این نکات هم توجه داشته باشد.

فاصله از اهداف اولیه ساخت رصدخانه

هدف مدیریت شهری آلاشت در دهه ۸۰ قطعا ایجاد مکانی برای جذب گردشگر علمی بود، اما این اتفاق هنوز نیفتاده و علاوه بر طرح‌های گسترش رصدخانه مانند نصب تلسکوپ خورشیدی، بهره‌برداری درست از آن نیز به فراموشی سپرده شد. این موضوع را «جمشید ابراهیم‌نژاد» عضو کنونی شورای شهر آلاشت و شهردار پیشین این شهر کوچک کوهستانی نیز به نوعی تأیید می‌کند.

 رصدخانه آلاشت در زمان شهرداری ابراهیم‌نژاد ساخته شد. او در دهه ۸۰ همراه با اعضای شورا پیگیر جذب اعتبار و ساخت این رصدخانه شد و امیدوار بود که رصدخانه بتواند آلاشت را با توجه به سایر ظرفیت‌های گردشگری، به قطب گردشگری علمی در مازندران تبدیل کند، اما امروز مانند مسافران و شهروندان معتقد است که رصدخانه چندان رونقی ندارد و به نوعی فعالیت اصلی و کارکرد اصلی خود را از دست داده است.

ابراهیم‌نژاد می‌گوید: در این باره بارها از شهردار محترم توضیح خواستم که متاسفانه جوابی نشنیدم. اعتقاد دارم این مکان می‌تواند هم برای شهر درآمد و هم اشتغال در بخش گردشگری اثرگذار باشد. امیدواریم که با ورود بخش خصوصی و واگذاری رصدخانه به سرمایه‌گذار شاهد رونق این مجموعه علمی-گردشگری باشیم.

پرونده واگذاری به بخش خصوصی

طی سال‌های اخیر بازدید از رصدخانه و رصد آسمان شب در گنبد این مجموعه فراز و نشیب‌های متعددی داشت. از تعطیلی در شب‌های پیک حضور مسافران گرفته تا برخی حواشی مانند بحث و جدل‌های رخ داده برای استفاده از تجهیزات رصدخانه بین مسافران و متصدی مجموعه و برخی حاشیه‌ها و مسائل دیگر که آخرین آن، آسیب دیدن گنبد رصدخانه از تندباد اردیبهشت امسال بود.

مدیریت شهری آلاشت برای خارج کردن این رصدخانه از رکود در چند نوبت، تصمیم گرفت تا بهره‌برداری از امکانات این مجموعه را از طریق مزایده به بخش خصوصی واگذار کند. ۲۵ بهمن ۱۳۹۶، شانزدهم مهر ۱۳۹۸ و هشتم آبان ۱۳۹۸ آگهی‌هایی از سوی شهرداری آلاشت برای به مزایده گذاشتن این رصدخانه منتشر شد ، اما این رصدخانه کماکان واگذار نشده است. این در حالی است که یک سرمایه‌گذار از حدود 2 سال پیش تا کنون پیگیر در اختیار گرفتن این رصدخانه است و در این بین رصدخانه همچنان بدون استفاده مناسب رها شده است.

شهردار آلاشت: قرارداد واگذاری رصدخانه به سرمایه‌گذار بخش خصوصی تنظیم شده و قرار است تا چند روز آینده منعقد شود. پس از رفع نقص گنبد، رصدخانه را تحویل می دهیم.

شهردار آلاشت درباره آخرین وضعیت رصدخانه و دلایل تعطیلی آن به خبرنگار ایرنا می‌گوید: گنبد رصدخانه چندی پیش بر اثر تندباد آسیب جدی دید. همکاران برای بازسازی اقدام کردند و تا حدودی که نیز شرایط گنبد بهتر شد ، اما با توجه به حساسیت بالای گنبد برای چرخیدن روی ریل، به حضور کارشناس و متخصص این حوزه نیاز است که پیگیری کرده‌ایم تا به زودی سازنده گنبد برای ترمیم آن به آلاشت بیاید. در حال حاضر چرخش گنبد باعث خروج آن از ریل می‌شود.

«عبدالکریم پهلوان» می‌افزاید: پس از تندباد و خسارتی که با سازنده گنبد مذاکره داشتیم و قرار شده که همین هفته برای ترمیم گنبد اقدام کند. البته ایشان گلایه‌هایی نیز درباره مسائل مالی ساخت گنبد رصدخانه آلاشت مطرح کرد که ممکن است به دلیل انجام ندادن کامل تعهدات مد نظر شهرداری رخ داده باشد. به هر حال  قرار شد با پرداخت هزینه از سوی شهرداری، گنبد رصدخانه به زودی ترمیم شود.

وی درباره واگذاری رصدخانه به بخش خصوصی نیز اظهار می‌کند: یک سرمایه‌گذار بخش خصوصی از مدتی پیش پیگیر در اختیار گرفتن این رصدخانه است و قرار است تا چند روز آینده قرارداد واگذاری نیز منعقد شود. تنظیم قرارداد انجام شده و مسائل اداری آن نیز در حال تکمیل است. سرمایه‌گذار مایل بود که رصدخانه را در تعطیلات پشت سر گذاشته شده در اختیار بگیرد ، اما تصمیم گرفتیم پس از رفع نقص رصدخانه را سالم تحویل دهیم.

شرایط قرارداد

شهردار آلاشت درباره شکل واگذاری رصدخانه به سرمایه‌گذار می‌گوید: قرارداد فعلا پنج ساله است و رصدخانه با تمام امکانات و فضای موجود در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌گیرد. تلسکوپ خورشیدی خریداری شده برای رصدخانه نیز شامل این مجموعه است و قرار شد که سرمایه‌گذار با برای نصب و بهره‌برداری از آن نیز اقدام کند. طبق قرارداد، رصدخانه باید در همه روزهای نیمه نخست سال که امکان رصد وجود دارد باز باشد و در نیمه دوم سال نیز دست‌کم سه روز در هفته فعالیت داشته باشد.

پهلوان با اشاره به استقبال و حمایت از حضور و ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی برای بهره‌برداری از رصدخانه، اظهار می‌کند: با این که کارشناس دادگستری نرخ اجاره رصدخانه را ماهانه 2 میلیون تومان در نظر گرفت، با هدف حمایت از سرمایه‌گذار برای رونق گرفتن رصدخانه، نرخ اجاره را ۵۰ درصد کاهش دادیم که به منظور پیشگیری از شائبه‌های مالی این نرخ اصلاح شد و به تأیید نهادهای بالادست شهرداری هم رسید.

وی می‌افزاید: به درآمد رساندن رصدخانه کار دشواری است و سرمایه‌گذار برای استمرار فعالیت به دلگرمی و انگیزه نیاز دارد ، اما در مقابل انتظارات ما طبق قرارداد باید برآورده شود که در طرح‌های سرمایه‌گذار نیز وجود دارد. برپایی آسمان‌نما، بهسازی و نگهداری محوطه و تجهیزات و برگزاری برنامه‌های مناسب علمی برای جذب گردشگر نکاتی هستند که هم مورد انتظار مدیریت شهری و هم مد نظر سرمایه‌گذار قرار دارند.

دشواری کسب درآمد از رصدخانه

پهلوان درباره دلایل رکود فعالیت رصدخانه در سال‌های اخیر می‌گوید: دلیل اصلی مقرون به صرفه نبودن فعالیت رصدخانه بود. پارسال فعالیت رصدخانه در هر شب با احتساب همه هزینه‌ها بیش از ۱۱۰ هزار تومان برای شهرداری تمام می‌شد ، اما درآمد رصدخانه در بسیاری از شب‌ها صفر بود. مجموع درآمد شهرداری از رصدخانه در یک سال به سه میلیون تومان هم نرسید. البته در این موضوع قطعا دلایل متعددی مانند نامناسب بودن هوا، نوسان حضور گردشگران، بروز مشکل برای متصدی رصدخانه و حضور نیافتن در محل یا حتی برخی حاشیه‌ها و تنش‌ها دخیل هستند که امیدواریم با ورود سرمایه‌گذار برای همه این مسائل تدبیر لازم اندیشیده شود و رصدخانه به درآمدزایی برسد.

 شاید با ورود سرمایه‌گذار به آلاشت و مدیریت جدید این رصدخانه، با توجه به به کار بردن ایده‌های متعدد برای جذب گردشگر و همچنین ضرورت به درآمد رساندن مجموعه به منظور تأمین هزینه‌ها و کسب سود، رصدخانه آلاشت ۱۳ سال پس از به بهره‌برداری رسیدن وارد روزهای رونق فعالیت شود و از ظرفیتی بالقوه برای جذب گردشگر به ظرفیتی بالفعل تبدیل شود. باید مدتی دیگر نیز منتظر ماند و دید که با ورود سرمایه‌گذار دوران خاموشی رصدخانه و بسته بودن گنبد گردان آن به روی ستاره‌ها و اجرام آسمانی پایان می‌یابد یا رصدخانه همچنان در وضعیت کنونی باقی می‌ماند.