گذر از تار و پود مشکلات برای احیای هنر زیلوبافی در اردکان

زیلو از قدیمی‌ ترین صنایع دستی استان یزد است، به‌طوری که قدمت بافت آن به پیش از اسلام برمی‌گردد و عقیده بر این است که زیلو از ابداعاتی است که گسترش و بافت آن به دست استادکاران اردکانی و میبدی صورت گرفته است.

یکی از استادکاران جوان زیلوباف اردکانی که حدود سه سال است به این حرفه رو آورده و یک کارگاه زیلوبافی را با تلاش فراوان ایجاد کرده در گفت و گو با گزارشگر ایرنا گفت: چند سال پیش با توجه به علاقه‌ای که به کارهای سنتی و هنرهای دستی داشتم، تصمیم گرفتم که به دنبال یک هنر اصیل بروم، گرچه از قبل با هنرهای مختلف بیگانه نبودم و کارهایی از قبیل تزئینات قلاب بافی، بافتنی و گیپوربافی انجام می‌دادم  ولی با توجه به اینکه اکثر خانم‌های اردکان کم و بیش با هنر بافتنی آشنایی دارند، به دنبال یک هنری رفتم که کمتر کسی آموخته باشد تا بتوانم آموزش ببینم و بعد آن را آموزش دهم تا فراگیر شود.

راضیه دهستانی ادامه داد: هنر زیلو بافی با وجود اینکه در گذشته یکی از مشاغل اصلی اردکان بوده ولی اکنون رونق خود را از دست داده و تنها تعداد انگشت شماری از زیلوبافان قدیمی مشغول به فعالیت هستند.

وی ادامه داد: نوع بافت و کیفیت این دست بافته و خواصی که زیلو دارد، انگیزه و علاقه من را برای یادگیری این حرفه بیشتر کرد، برای همین تصمیم گرفتم  که بافت آن را یاد بگیرم تا بتوانم  به احیا این هنر در اردکان کمک کنم،‌ با توجه به نبود دوره‌های آموزشی در اردکان با سختی فراوان بالاخره این هنر را یاد گرفتم؛ در ابتدا در موزه فرش اردکان مشغول فعالیت شدم و چند ماهی آنجا بودم.

این استادکار زیلوبافی افزود:‌ در این مدت زیرنظر آقایان عندلیب و شجاع الدینی زیلوبافی می کردم و توانستم مهارت‌های لازم را کسب کنم،  وقتی دیدم این هنر با استقبال مردم روبرو شده، بنا به درخواست‌هایی که بود، تصمیم گرفتم  که کارگاهی راه اندازی کنم و این هنر تقریبا فراموش شده را به بانوان علاقمند آموزش دهم.

دهستانی با بیان اینکه در ابتدا کار هیچ سرمایه‌ای نداشتم و با وامی که از صنایع‌دستی گرفتم چند دستگاه زیلوبافی تهیه کردم یادآور شد: تاکنون ۲۵ هنرجو آموزش داده‌ام که حدود نیمی از آنها در منزل مشغول به تولید زیلو هستند.

 اتاق کارگاه زیلوبافی، بخش جداناپذیر خانه‌های قدیمی اردکان

رییس اداره میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری اردکان در خصوص تاریخچه زیلوبافی در اردکان گفت:‌ هنر زیلوبافی همزمان با  شهرستان میبد از قرن‌ها قبل در اردکان نیز رواج داشته است و با توجه به فراهم بودن مواد اولیه و کشت وسیع کلوزه و پنبه در کشت خوان‌های عقدا و اردکان و استفاده از رنگ دانه‌های طبیعی از قبیل روناس و گل اُخرا ، زمینه فراگیر شدن این هنر صنعت در این شهرستان فراهم بوده است .

محسن میرجانی با بیان اینکه در بسیاری از خانه‌های قدیمی در بافت تاریخی اردکان اتاقی موسوم به اتاق کارگاه زیلوبافی وجود داشته،  افزود:‌ در بسیاری از اماکن مقدسه و مساجد شهرستان، زیلوهایی با قدمت بیش از ۲۰۰ سال وجود دارد که اثر دست هنرمندان زیلوباف اردکانی است .

وی  اظهار داشت:‌ بعد از انقلاب به علل گوناگون و شاید روی آوری به بافت فرش دست باف اردکانی، زیلوبافی در اردکان کمرنگ و راکد شد و با توجه به جهانی شدن زیلو و برندسازی آن به مثابه فرش سلامت همگام با هنرمندان زیلوبافان میبدی برای توسعه این هنر – صنعت در اردکان نیز تلاش شده است .

بر اساس بررسی گزارشگر ایرنا از بازماندگان خاندان تقدیری ، در محدوده فعلی خانه تقدیری تا ۵۰ سال پیش یک کارگاه بزرگ بافت زیلو دایر بوده و این هنر به عنوان یک شغل رسمی رواج داشته است .

صنایع دستی هنری درآمدزا و بدون هر گونه آلودگی 

فرماندار اردکان نیز چندی قبل در بازدید از ۲ کارگاه زیلوبافی و کاربافی، صنایع‌دستی را میراث ارزشمندی دانسته بود که وظیفه حراست و ترویج آن بر عهده همه به ‌ویژه اداره میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی قرار دارد.

‌

بهروز شهابی زاد با بیان این‌که کارگاه‌های زیلوبافی بدون ایجاد هرگونه آلودگی، اشتغال ایجاد می‌کنند؛ افزود: ترویج صنایع‌دستی درحقیقت ارج ‌نهادن به میراث گذشتگان، حمایت از هنر و تقویت اقتصاد جامعه است.

‌

فرماندار اردکان همچنین در زمینه تأمین تسهیلات برای توسعه فعالیت‌های کارگاه‌های زیلوبافی در شهرستان قول مساعد داد.

صنایع دستی استان، اولویت خرید گردشگران

استاندار یزد نیز چند قبل در آیین افتتاح یک نمایشگاه صنایع دستی  با تاکید بر حمایت از  هنرمندان این عرصه تاکید کرده بود: توقع از همه ادارات و دستگاه‌های اجرایی این است که به کمک صنایع دستی آمده و هر گونه هدیه و تجلیلی که دارند، با خرید محصولات صنایع دستی برای حمایت از فعالان این عرصه  پیش قدم شوند.

محمدعلی طالبی یادآور شده بود: در زمینه تولیدات صنایع دستی استان یزد بیشترین تنوع را در کشور دارد و هر کجای استان که قدم بگذاریم محصولات بسیار فاخری توسط هنرمندان تولید می شود.

وی همچنین با هدف حمایت از صنایع دستی در اقدامی عملی، مجموعه‌ای از ویترین‌های اداری در استانداری یزد را که در ۲۰ سال گذشته در آنها دستگاه‌های اجرایی عملکرد و توانمندی خود را برای عموم به نمایش گذاشته بودند، برای حمایت از هنرمندان صنایع دستی به عرضه این محصولات اختصاص داد.

زیلو به عنوان فرش سلامت شناخته شده زیرا به علت کاربرد پنبه به عنوان ماده اولیه بدون پرز در بافت، سلامتی بافنده و مصرف کننده را به مخاطره نمی اندازد.

 مواد اولیه زیلو نخ پنبه‌ای است که امتیاز خنک بودن در تابستان ، گرم بودن در زمستان و دوام بالا را داراست و بسیاری از نقوش زیلو متاثر از نقش‌های آجرکاری ‌و کاشی کاری‌های مساجد بوده و رنگ آبی و سفید زیلوهای مسجدی تطبیقی کامل با رنگ کاشی‌های فیروزه‌ای و آجر کاری‌ و گچ بری‌ها داشته است.

هم اکنون در اولین کارگاه آموزشی زیلوبافی اردکان علاوه بر آموزش، تولید محصولات مختلف صورت می‌گیرد که فعالیت این کارگاه نیازمند توسعه تجهیزات و ارائه تسهیلات به منظور تامین سرمایه در گردش است.

قدیمی ترین زیلوی بافته شده در استان یزد مربوط به ۸۵۰ سال پیش است که در موزه میبد نگهداری می‌شود و در سال ۹۰ به همت میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری یزد ، این فرش زیبا و اصیل ایرانی اسلامی در فهرست میراث فرهنگی کشور با شماره ۲۴۶ ثبت شد.

مرکز شهرستان ۹۸ هزار نفری اردکان در ۶۰ کیلومتری شمال غربی شهر یزد قرار دارد.