از محراب سنگی تا قالیچه محرابی

موزه ملی ایران امسال همزمان با ماه مبارک رمضان یکی از آثار تاریخی را معرفی کرد، محراب سنگی مسجد گنج کرمان یکی از آنهاست. محراب مسجد گنج کرمان از قطعات سنگ مرمر ساخته شده و ۲۵۳ سانتیمتر ارتفاع و ۱۱۹ سانتیمتر عرض دارد. تزیینات بیشتر در بخش‌های فوقانی متمرکز شده و بخش پایین به نسبت تزیینات کمتری دارد. در حاشیه محراب کتیبه‌ای به خط ثلث (آیه ۱ تا ۷ سورۀ فتح) حک شده است . در کنار کتیبه در دهانه طاق طره‌ای پیچان وجود دارد. زیر تاق محراب با استفاده از مقرنس‌هایی تزیین شده که در سطح زیرین آن با طرح‌های هندسی تزیین شده است. همچنین در درون لچکی‌های طرح‌های پیچان گل و گیاه به صورت اسلیمی و ختایی به صورت فشرده تراشیده شده است. در برخی قسمت‌های محراب در بخش‌هایی که به صورت برجسته تراشیده شده آثاری از زراندود بودن برخی قسمت‌های محراب دیده می‌شود.

نگین‌های تاریخی که برای تبرک به کار می‌رفتند

نگین عقیق صفوی، مزین به آیت‌الکرسی و صلوات بر چهارده معصوم با پایه‌ی نقره‌ای در دو سمت خارجی و داخلی آن احادیثی و دعاهایی حک شده است.

 متن حک شده در بخش خارجی نگین: «بسم الله الرحمن الرحیم الله لا اله الا هو الحی القیوم لا تاخذه سنة و لا نوم له ما فی السموات و ما فی الارض من ذا الذی یشفع عنده الا باذنه یعلم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و لایحیطون بشی من علمه الا بما شاء وسع کرسیه السموات و الارض و لایوده حفظهما و هو العلی العظیم» (آیه الکرسی)

متن حک شده در بخش میانی نگین: «اللهم صلی علی المصطفی محمد و المرتضی علی و البتول فاطمه و السبطین الحسن و الحسین و صل علی زین العباد علی و الباقر محمد و الصادق جعفر و الکاظم موسی والرضا علی و التقی محمد و النقی علی و الزکی العسگری الحسن و صلی علی الامام الهمام محمد المهدی و علیه علیهم السلام»

آثاری که ازسمت راست حکاکی می‌شوند، نگین‌های منقوش به آیات قرآنی یا احادیث و ادعیه هستند که معمولا برای تبرک و ثواب تهیه شده‌اند. این نگین عقیق سرخ با پایه (جعبه) نقره، متعلق به دوره صفویه است که به شماره ۱۶۲۳ در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

محراب گچبری امامزاده ربیعه خاتون

این محراب در قسمت گنبدخانه مسجد قرار داشته است. آن یک پیشانی کتیبه‌دار، یک طاق‌نما با قوس تیزه‌دار که روی دو ستون‌نما با سرستون‌های گلدانی شکل قرار گرفته و اطراف آن به وسیله یک کتیبه احاطه شده، داشته است.

سطح این محراب با انواع کتیبه‌ها شامل آیات ۱ تا ۶ سوره «مومنون» و حدیثی از پیامبر (ص) به خط کوفی و سوره‌های «اخلاص»، «حمد» و کتیبه‌های مربوط به نام هنرمند سازنده محراب «عمل مسعود کرمانی» در سمت راست بدنه داخلی محراب و سال ساخت محراب «فی سنه ثمان و سبعمائه» در سمت چپ بدنه داخلی محراب، به قلم ثلث در میان زمینه‌ای از نقوش فلس مانند، تزیین شده است.

کتیبه‌های نقش شده روی این محراب گچبری با خطوط کوفی و ثلث در میان نقوش اسلیم و هندسی قرار گرفته است.

محراب گچبری امامزاده ربیعه خانون اشترجان اصفهان را که در زمره‌ی بزرگترین محراب‌های گچبری ایران و از نمونه های منحصر به فرد گچبری دوره‌ی ایلخانی می‌نامند، به شماره ۳۲۷۱ در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

قاب قرآن مزین به بخشی از سوره نصر

قاب مستطیل شکل فولاد طلاکوب با در پوشی با «لیه» دالبری و مزین به کتیبه «بسم الله الرحمن الرحیم» به خط نستعلیق که تا نزدیکی انتهای بدنه در جلو ادامه یافته، تزئین شده است. در سراسر سطوح نگاره‌های اسلیمی و گیاهی دیده می‌شود و در سطح جلویی قاب قفل تعبیه شده است. علاوه بر تزئینات با بخشی از سوره‌ نصر به خط نستعلیق تزیین شده است.

این قاب متعلق به قرن ۱۳ قمری و از اصفهان است که اکنون به شماره ۲۱۸۷۸ در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

قالیچه محرابی مزین به آیه ۲۵۲ سوره بقره

 قالیچه سجادهای با رنگ زمینه لاکی و طرح محرابی و با  نقش یک ترنج بزرگ ستاره ای در  زمینه سرمه ای رنگ در وسط،  کتیبه ای مشکی به خط نسخ داخل حاشیه محراب  بر زمینه  کِرم شامل آیۀ ۲۵۲ سوره بقره بافته شده است.