تفکر نقادی اصل تمایز علم از شبه علم است

وحید احمدی روز سه‌شنبه در نشست مجازی با عنوان نقش جامعه علمی در تمایز علم از شبه علم افزود: کرونا در ایران و جهان نشان داد که به رغم وجود مراکز علمی و نخبگان حوزه سلامت،‌ مردم در مواجهه با نظام سلامت دچار بحران رفتاری، مدیریتی و سلامتی هستند و حوزه‌هایی مانند رسانه‌ها، گروه‌های علمی، انجمن‌ها و تشکل‌ها بسیار بهتر از جامعه علمی در بحران کرونا نقش آفرین شدند.

وی افزود: این نشان داد که مردم ایران و جهان ارتباط درستی با ارکان علمی کشور خود ندارند و این مساله سبب می شود که صدمات مالی،‌ جانی،‌ روحی و روانی زیادی متحمل شوند. نیاز است که جامعه علمی، دانشمندان و حوزویان در کشور بیش از پیش به موضوع توسعه و آموزش علم بها دهند.

رییس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور افزود: ارائه راهکاری برای تفکیک علم از شبه علم از کارکردهایی دانشمندان و عالمان است. زیرا علم واقعی قابلیت اعتبار و کاربری شدن دارد و شبه علم تلاش می‌کند بدون تاثیر و حل بحران، نفوذی در مردم ایجاد کند تا به اهداف خود برسد.

مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با تاکید بر اینکه شبه علم به ظاهر علمی است ولی در حقیقت به علم ضربه می‌زند، افزود: از آنجا که مردم با بحران‌ مسائل اقتصادی، اجتماعی و معیشتی مواجه هستند، وقت تفکیک علم از شبه علم را ندارند و نیاز است جامعه علمی این تفکیک را انجام دهند.

جامعه علمی در بحران باید نقادانه عمل کنند

فارغ التحصیل مقطع دکتری مهندسی برق از کشور ژاپن با بیان اینکه تاثیر علم سبب رشد و توسعه در جوامع بشری می‌شود، افزود: جوامع علمی و نوابغ هستند که در هر جامعه‌ای اثر گذارند و بسیار مهم است که مردم به این ابزار علمی دسترسی داشته باشند تا بتوانند سره را از ناسره و علم را از شبه علم جدا کنند.

وی ادامه داد: در همین بحران کرونا افرادی بودند که ادعای ساخت واکسن، درمان کرونا با شیر شتر یا کشف داروی جلوگیری از ابتلا به کرونا را تبلیغ کردند و بعضی از مردم هم این شبه علم را پذیرفتند. حتی عده‌ای با مصرف الکل می‌خواستند به کرونا مبتلا نشوند. اما تشکیلات علمی در این زمان باید به صورت نقادانه به مواجهه با این جریان شبه علم برود تا مردم متوجه شوند در زمان وقوع بحران چگونه باید رفتار کنند.

احمدی هدف شبه علم را رسیدن به منافع مالی و سیاسی دانست و یادآور شد: استفاده نامناسب از علم با تبلیغات برای سود مادی و رسیدن به منافع است و معمولا در دنیا افراد غیرعلمی ادعای غلطی مانند انرژی درمانی و درمان بیماری ها با موارد شبیه آن می کنند. به عبارتی هدف افراد در شبه علم معمولا کلاهبردای و ترویج عقاید سیاسی است و اگر جامعه علمی بخواهد با آنها به صورت علمی برخورد کند، هتاکی و برخورد زشت به صورت عوام فریبانه از خود نشان می دهند.

رییس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با تاکید بر اینکه علم مبتنی بر شفافیت است در حالی که شبه علم حاضر به پذیرفتن نقد نیست، افزود: شبه علم ایستایی ندارد و طرفدار شبه علم با استفاده از افراد مشهور می‌گویند که مثلا فلان ماده یا دارو را استفاده کردم و خیلی موثر بوده اما سند علمی برای گفته‌های خود ارائه نمی‌دهند.

وی ادامه داد:‌ طرفداران شبه علم به گذشته رجوع می‌کنند که به عنوان مثال در گذشته این موضوع توسط دانشمندان تایید شده است ولی یافته علمی جدیدی برای آن ندارند.

احمدی با بیان اینکه کشور در مواجهه با کرونا نسبت به سایر کشورها بسیار خوب عمل کرد، اظهار داشت: دلیل این موضوع ارتباط خوب دولت و حاکمیت با مردم بود؛ در حالی که در سایر کشورها به خصوص در کشورهای اروپایی و آمریکایی این ارتباط بین دولت و مردم به خوبی دیده نمی‌شود.

وی در خصوص نقش جامعه علمی برای جلوگیری از افزایش شبه علم در کشور توضیح داد: جامعه و رسانه‌ها به عنوان فضای بیرونی و برنامه‌های آموزشی و پژوهشی به عنوان فضای درونی نظام علمی در مواجهه با شبه علم بسیار اثرگذار هستند.

رییس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با تاکید بر اینکه دانش آموخته مجموعه‌های علمی باید تفکر نقادی در نظام علمی داشته باشند، گفت: این آموخته‌های دانشگاهیان و جامعه علمی سبب می‌شود بتوان با شبه علم مبارزه کرد. البته باید دانشگاهیان را در نظام علمی کشور به گونه‌ای پرورش و هدایت کرد که آنها در جامعه روحیه نقادی داشته و برای مبارزه با شبه علم از هیچ تلاشی فروگذار نشوند.

مشاور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: ارتقای سواد علمی جامعه، نظارت بر ژورنالیسم علمی، آموزش راه‌های شناحت علم از شبه علم به مردم، همکاری با رسانه‌های جمعی برای آگاه سازی مردم، ایجاد تعامل بین مردم و دانشگاه و آموزش تفکر نقادی در بین دانش آموزان و دانشجویان از مهمترین راه‌های جلوگیری از افزایش شبه علم در کشور است.

احمدی با تاکید بر اینکه جامعه علمی به جای عملکرد مسوولان و سیاسیون باید خود در مواجه با شبه علم وارد عمل شوند، خاطرنشان کرد: این رویکرد سبب می‌شود جامعه علمی بیش از این از شبه علم آسیب نبیند و ارتباط دانشگاهیان با مردم نیز افزایش یابد که در این راه ترویج فرهنگ کتابخوانی و ارائه آموزش‌های کاربردی بسیار موثر است.

در شبه علم منافع شخصی دنبال می شود 

در ادامه این نشست رضا منصوری استاد دانشگاه و مروج علم در سخنانی گفت: افرادی که به سفارش دولت، مراکز سیاست علمی کشور یا در آزمایشگاه‌ها فعالیت علمی انجام می‌دهند، در حقیقت مروج علم هستند. اما اینکه چه دانشی علم است و چه دانشی شبه علم باید برای آن مدل سازی کرد.

وی اظهار داشت: شبه علم مفهوم بسیار مدرنی است و برای بیش از ۱۰۰ سال پیش و قبل آن وجود نداشته است. البته خرافه‌پرستی و افسانه‌پردازی از قدیم بوده ولی شبه علم خرافه نیست و نوعی افسانه پردازی است.

استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف در رشته فیزیک با بیان اینکه شبه علم به دنبال فریب دیگران است، افزود: افرادی هستند که مفاهیم علمی را به گونه‌ای کنار هم می گذارند و با دروغ به مسوولان بودجه گرفته تا کار علمی انجام دهند. اما فقط منافع مالی و سیاسی را در این راه دنبال می کنند. در این زمان جامعه علمی رشد نخواهد کرد.

منصوری با بیان اینکه وظیفه جامعه علمی آموزش لازم به همه اقشار جامعه برای توانایی تفکیک علم از شبه علم است، خاطرنشان کرد: وظیفه جامعه علمی است که با آموزش سبب تفکیک علم و شبه علم از یکدیگر شوند. هر چند که در این راه بعضی کمتر و بعضی بیشتر خطر می‌کنند اما نیاز است که دانشگاهیان به رغم همه این تهدیدها مقابل شبه علم بایستند.