مصرف مواد مخدر بر کنش مغز هنگام رانندگی تاثیر می‌گذارد

به گزارش روز یکشنبه ستاد توسعه علوم شناختی، دکتر زهرا طبیبی عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد و مجری طرح پژوهشی «ادراک خطر و توجه دیداری افراد مبتلا به مصرف مواد مخدر از طریق ردیابی چشمی خطر در شبیه ساز رانندگی» گفت: این طرح پژوهشی که با همکاری و مشارکت پنج محقق دانشگاهی انجام شده است، نشان می دهد مصرف مواد مخدر بر کنش های مغز و ذهن فرد تاثیر می‌گذارد و قدرت فکر، توجه و تمرکز افراد را تخریب می‌کند. 

وی افزود: بررسی‌ها حاکی از آن است که یکی از دلایل رانندگی ناایمن مصرف مواد مخدر است و مطالعه‌ای از متهمان به حوادث رانندگی منجر به فوت در زندان های ایران، حاکی از آن است که بیش از ۵۰ درصد آنها مصرف کننده مواد بودند. 

طبیبی با اشاره به اینکه راندن خودرو که مظهر توانایی، استقلال و رفاه در زندگی مدرن است، عاملی مهم در مرگ و میر و معلولیت ها نیز شده است،گفت: هدف از این پژوهش بررسی جنبه های شناختی رانندگی و اهمیت آن در ناایمنی ترافیک است. 

مجری این طرح با بیان اینکه شناسایی افرادی که رانندگی پرخطر می‌کنند از اهداف روانشناسی حمل و نقل است، گفت: درکنار عامل جاده و وسیله نقلیه، رانندگی پرسرعت و رعایت نکردن قوانین راهنمایی و رانندگی و نبستن کمربند ایمنی از جمله عوامل انسانی تاثیرگذار بر بروز تصادفات و شدت عواقب آن به شمار می آید.

طبیبی افزود: در رانندگی علاوه بر مهارت های اولیه، کنترل و راندن خودرو مستلزم مهارت های سطح بالاتر عقلانی مانند توانایی هایی حفظ و مدیریت سرعت مجاز، حفظ فاصله، حرکت بین خطوط، درک خطرات و توجه و تمرکز بر عمل رانندگی است. 

وی اضافه کرد: احساس خطر به هنگام رانندگی، مستلزم آگاهی و توجه کامل به محیط ترافیک است؛ بطوری که راننده بتواند به موقع رفتارهای سایر کاربران، علایم و نشانه‌های موقعیتی بالقوه خطرزا درترافیک را ببیند و برای پیشگیری از حادثه در زمان مناسب عمل مناسب کند و از ترمزهای ناگهانی و شدید، یا تغییر مسیرهای تند و برخورد پیشگیری کند. در این پژوهش تاثیر مصرف دو نوع مواد محرک و رخوت زا بر مهارت های رانندگی و نیز تاثیر توجه و ظرفیت ذهنی بر توانایی درک خطر در سه گروه از جمعیت آماری مورد بررسی و تحقیق قرار گرفت.

طبیبی گفت: در این مطالعه ۲۳ مصرف‌کننده ماده مخدر رخوت زا ، ۲۷ مصرف‌کننده ماده محرک و ۲۵ فرد سالم شرکت کردند که در ابتدا، با شرکت‌کنندگان مصاحبه بالینی و تست ادرار برای تشخیص ماده غالبی مصرفی انجام شد و سپس شرکت‌کنندگان ۱۵ دقیقه در شبیه‌ساز رانندگی کردند و توانایی آنها در درک خطرات ترافیکی سنجیده شد. 

وی بیان کرد: در حین این سنجش حرکات چشم آنها، اینکه به کجا و چگونه و به چه میزان نگاه می‌کنند، با دستگاه ردیاب چشمی ثبت شد و بعد از آن بزرگی ظرفیت شناختی ‌این افراد با آزمون‌های استاندارد مورد سنجش قرار گرفت. 

مجری این طرح پژوهشی افزود: یافته ‌های مطالعاتی نشان می دهد مصرف‌کنندگان مواد چه محرک و چه رخوت زا رانندگی ناایمنی داشتند. اما عدم ایمنی رانندگی در گروه مصرف‌کنندگان محرک به دلیل توانایی ضعیف آنها در درک عناصر خطر موجود در موقعیت ترافیکی بیشتر بود؛ چرا که این افراد یا خطرات را متوجه نبودند، یا خیلی دیر متوجه خطرات می‌شدند که احتمال تصادف را افزایش می دهد. همچنین، گروه از مصرف کنندگان مواد، محیط خطر را با دقت کمتری وارسی می‌کردند، یعنی نگاه آنها به محیط پیرامون محدودتر و کندتر بود.

وی ادامه داد: به رغم اینکه مصرف کنندگان مواد رخوت زا رانندگی ناایمن تری نسبت به افراد سالم داشتند، در پژوهش حاضر معلوم نشد چه مکانیسم‌های ذهنی علت رانندگی ناایمن آنها است که مستلزم تحقیقات بعدی در این زمینه است.  

طبیبی گفت: یافته‌های پژوهش حاضر مشخص می کند که برای داشتن رانندگی خوب (بی خطر)، راننده باید نسبت به خطرات محتمل در محیط ترافیک به اندازه کافی آگاه باشد تا با رانندگی ایمن از برخورد پیشگیری کند. همچنین در برنامه‌ریزی‌ها لزوم اهمیت دادن به تاثیر مصرف مواد بر مهارت های رانندگی و نهایتا سوانح ترافیکی مشخص می‌شود. 

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در نتیجه این طرح پژوهشی در گام اول تدوین سیاست‌هایی برای ارزیابی مصرف مواد هنگام ارائه گواهینامه رانندگی و در گام دوم ردیابی رانندگان مصرف‌کننده در سیستم حمل و نقل عمومی ضروری است. در مرحله بعد رانندگان مصرف‌کننده باید نسبت به تاثیر مواد بر مهارت های رانندگی‌شان آگاه شوند تا نسبت به تغییر رفتار خود در رانندگی اقدام کنند. در نهایت، آموزش و تمرین درک خطرات ترافیکی برای ارتقاء و گسترش توانایی های سطح بالاتر رانندگی ضروری است.